Έχεις ποτέ ακολουθήσει αυστηρή δίαιτα και ξαφνικά κατέληξες να τρως ό,τι βρεις μπροστά σου, χωρίς έλεγχο; Τι συμβαίνει όταν η προσπάθεια ελέγχου της τροφής μετατρέπεται σε ακατανίκητη ανάγκη για φαγητό; Η Παγίδα της Δίαιτας στη Βουλιμία. Οι περισσότεροι άνθρωποι που βιώνουν επεισόδια βουλιμίας ακολουθούν περιοριστικές δίαιτες.
Γιατί να απασχολεί τη σκέψη μας η βουλιμία – ή αλλιώς το βουλιμικό επεισόδιο (binge eating); Μα γιατί είναι το κεντρικό… «σήμα κινδύνου» σε τρεις κύριες διαταραχές πρόσληψης τροφής: ψυχογενή βουλιμία, διαταραχή υπερφαγίας και υπερφαγικό/καθαρτικό τύπο ψυχογενούς ανορεξίας. Και σαν να μην έφτανε αυτό, το ίδιο το επεισόδιο… παίζει ρόλο «διαιωνιστή», τροφοδοτώντας έναν ατελείωτο φαύλο κύκλο!
Τι είναι αυτό που πυροδοτεί τη «δίψα» για φαγητό;
Είναι μια ερώτηση που, λίγο-πολύ, όλοι έχουμε σκεφτεί. Και η απάντηση; Δεν είναι ούτε μία ούτε ξεκάθαρη. Οι παράγοντες που παίζουν ρόλο μοιάζουν με παζλ που δεν ολοκληρώνεται εύκολα — εκτός από ένα μεγάλο «κλειδί»: τη δίαιτα. Όπως επισημαίνει ο Christopher Fairburn, αυθεντία στις διαταραχές πρόσληψης τροφής, η δίαιτα αποτελεί τον πιο τεκμηριωμένο παράγοντα κινδύνου και συνήθως προηγείται των επεισοδίων βουλιμίας. Μάλιστα, έρευνες δείχνουν ότι οι έφηβοι που ακολουθούν αυστηρές δίαιτες έχουν οκτώ φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν ψυχογενή βουλιμία σε σχέση με εκείνους που δεν το κάνουν.
Άτομα με ψυχογενή ανορεξία ή ψυχογενή βουλιμία συχνά προσπαθούν να ακολουθήσουν ένα εξαιρετικά αυστηρό διατροφικό πρόγραμμα — ένα σύνολο κανόνων για το τι, πότε και πόσο «επιτρέπεται» να φάνε. Το πρόβλημα είναι ότι αργά ή γρήγορα, οι κανόνες παραβιάζονται. Και τότε ξεκινά η κατηφόρα: ένα μικρό παραστράτημα μπορεί γρήγορα να εξελιχθεί σε επεισόδιο βουλιμίας. Έτσι, η δίαιτα — αντί να βοηθά — μετατρέπεται στον κύριο πυροδότη για την πρόκληση επεισοδίων βουλιμίας.
Και τι ακολουθεί το επεισόδιο; Συνήθως, μια καταιγίδα συναισθημάτων: αηδία, ενοχή και έντονος φόβος για πιθανή αύξηση βάρους. Αυτά τα συναισθήματα δεν μένουν για πολύ ακίνητα — γρήγορα μετατρέπονται σε πίεση για διόρθωση. Έτσι, το άτομο καταφεύγει σε αντισταθμιστικές συμπεριφορές, που συχνά περιλαμβάνουν αυστηρές δίαιτες που αγγίζουν τα όρια της ασιτίας (π.χ. αποχή από τροφή για 20 ώρες ή και περισσότερο). Κι αν αυτό μοιάζει με προσωρινή λύση, η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη: η πρόσκαιρη ανακούφιση συνοδεύεται από μείωση της αυτοεκτίμησης, κάνοντας το άτομο πιο ευάλωτο στο επόμενο βουλιμικό επεισόδιο — ή, πιο σωστά, προετοιμάζοντάς το γι’ αυτό. Έτσι, η δίαιτα δεν αποτελεί μόνο την αρχή της ιστορίας των επεισοδίων· γίνεται και το αποτέλεσμά τους. Ένας φαύλος κύκλος όπου η δίαιτα τροφοδοτεί τη βουλιμία και της επιτρέπει να διατηρεί τη δύναμή της επ’ αόριστόν.
Αλλαγή του τρόπου σκέψης «Όλα ή Τίποτα» – Απαλλαγή από τη δίαιτα
Μπορεί να φαίνεται απίστευτο, αλλά το πρώτο βήμα για να σπάσει ο φαύλος κύκλος της βουλιμίας είναι να σταματήσετε τη δίαιτα! Ναι, καλά διαβάσατε. Η αυστηρή δίαιτα που βασίζεται σε κανόνες “όλα ή τίποτα” δημιουργεί εσωτερική πίεση και τελικά αυξάνει την ευπάθεια σε βουλιμικά επεισόδια.
Η εδραίωση ενός φυσιολογικού προγράμματος διατροφής — με τρία κύρια γεύματα και δύο έως τρία σνακ κατά τη διάρκεια της ημέρας — θεωρείται καίριο βήμα, καθώς βοηθά στον έλεγχο της πείνας και περιορίζει την παρόρμηση για υπερβολική κατανάλωση τροφής.
Είναι σημαντικό το διατροφικό πρόγραμμα να είναι σαφές και καλά καθορισμένο, με ακριβή αναφορά στα τρόφιμα που θα καταναλωθούν, στις ποσότητές τους και στο πλαίσιο — δηλαδή στον χώρο και στους χρόνους των γευμάτων. Όπως αναφέρει ο David Garner, ο στόχος είναι να ακολουθείται μια «μηχανική» διατροφή, με καθορισμένα γεύματα σε συγκεκριμένες ώρες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η διατροφή λειτουργεί ως «θεραπεία», σαν «φάρμακο» που συνταγογραφείται για να «εμβολιάσει» το άτομο ενάντια στην επανεμφάνιση βουλιμικών επεισοδίων. Με αυτόν τον μηχανικό τρόπο διατροφής, μειώνεται η έντονη επιθυμία για φαγητό και περιορίζεται η παρόρμηση προς τη βουλιμία.
Προσοχή! Τα τρόφιμα που θα περιλαμβάνει η τακτική διατροφή δεν πρέπει να διακρίνονται σε «καλά» και «κακά». Το εβδομαδιαίο πρόγραμμα διατροφής θα πρέπει να περιλαμβάνει μεγάλη ποικιλία τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που θεωρούνται «κακά» και είναι πιθανό να έχουν πυροδοτήσει επεισόδιο βουλιμίας στο παρελθόν. Τα εν λόγω «ένοχα» τρόφιμα συνίσταται να ενσωματώνονται σταδιακά και σε μικρές ποσότητες στη διατροφή, και μάλιστα σε ημέρες που νιώθετε σίγουροι ότι θα μπορέσετε να διαχειριστείτε πιθανό βουλιμικό επεισόδιο. Δεν υπάρχουν εγγενώς παχυντικά τρόφιμα. Όλα εξαρτώνται από το πόσο από αυτά καταναλώνει κανείς. Μια μπουκιά φαγητού υψηλής θερμιδικής αξίας δεν φέρνει καταστροφή και το να φάει κανείς λίγο από αυτό δεν είναι απαραίτητο να πυροδοτήσει ένα επεισόδιο βουλιμίας. Και πάλι, αυτές οι τροφές θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν ως «φάρμακα» που συντελούν στον «εμβολιασμό» ενάντια στη βουλιμία, καθώς μειώνουν την ψυχολογική λαχτάρα για αυτές.
Θα παχύνω αν διακόψω τη δίαιτα;
Άφησες τη δίαιτα πίσω σου και τώρα αναρωτιέσαι… η ζυγαριά θα αποκαλύψει ένα δράμα ή θα σε επευφημήσει; Με βάση τα ευρήματα της ομάδας του καθηγητή Fairburn στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, οι θεραπευόμενοι που ολοκλήρωσαν πλήρως τη θεραπεία δεν παρουσίασαν, κατά μέσο όρο, καμία σημαντική αλλαγή στο σωματικό τους βάρος μεταξύ της έναρξης της θεραπείας και των επόμενων δεκαέξι μηνών. Φυσικά, αυτό είναι απλώς ένας μέσος όρος: κάποιοι έχασαν κιλά, ενώ άλλοι πήραν.
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Garner, ο οποίος επισημαίνει ότι η τακτική διατροφή βοηθά στη διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους, σε αντίθεση με τις ακραίες δίαιτες που, εκτός από τον περιορισμό, συχνά ανοίγουν την πόρτα σε βουλιμικά επεισόδια. Είτε η ζυγαριά μείνει αδιάφορη — είτε όχι, το καλύτερο είναι να επικεντρώσετε τις προσπάθειές σας στο να ξεπεράσετε το πρόβλημα της βουλιμίας και να νιώσετε πιο ελεύθεροι.
Συμπερασματικά:
- Η δίαιτα συχνά προηγείται των επεισοδίων βουλιμίας.
- Η δίαιτα είναι επίσης και το αποτέλεσμα των επεισοδίων βουλιμίας.
- Η δίαιτα δεν είναι η απάντηση στα βουλιμικά επεισόδια.
- Η τακτική διατροφή αποτελεί βασικό εργαλείο για το «σπάσιμο» του φαύλου κύκλου Δίαιτας–Βουλιμίας.
Τι Ακολουθεί: Η Βουλιμία ως Μέσο Αντιμετώπισης Δυσάρεστων Συναισθημάτων
Τα βουλιμικά επεισόδια επηρεάζονται από αρκετές ακόμη καταστάσεις. Στο επόμενο άρθρο της παρούσας θεματολογίας θα εξεταστεί ο καθοριστικός ρόλος των αρνητικών συναισθηματικών καταστάσεων, όπως το άγχος και η κατάθλιψη, στην εμφάνιση επεισοδίων βουλιμίας και πώς αυτά δρουν ως μέσο ρύθμισης των αρνητικών συναισθημάτων.
Παλικρούσης Λ. Θωμάς, Ψυχολόγος, MSc, PhD(c)
