Η Ελληνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) έδωσε στη δημοσιότητα μια συλλογή αρχειακού υλικού που σχετίζεται με το κυπριακό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή που ακολούθησε. Η συλλογή αυτή αποτελείται από πενήντα οκτώ δελτία που καλύπτουν μια περίοδο δύο μηνών και εστιάζουν όχι στις ενέργειες της ίδιας της ΕΥΠ, αλλά σε αυτές τρίτων, όπως αυτές καταγράφονται από την υπηρεσία. Με το Η Ελληνική Υπηρεσία Πληροφοριών αποκαλύπτει τα αρχεία του κυπριακού πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής, τα έγγραφα αυτά προσφέρουν ένα λεπτομερές χρονικό των γεγονότων κατά τη διάρκεια μιας κομβικής περιόδου στην ιστορία του Ελληνισμού και είναι πλέον προσβάσιμα σε ιστορικούς και ερευνητές για μελέτη, συλλογή δεδομένων και ανάλυση.
Στην τοποθέτησή του, ο Θεμιστοκλής Δεμίρης, Διοικητής της ΕΥΠ, τόνισε ότι η συμπλήρωση πενήντα χρόνων από τα γεγονότα αυτά παρέχει την ευκαιρία για μια αναστοχαστική εξέταση μέσα σε ένα ευρύτερο εθνικό πλαίσιο, που υπερβαίνει τις θεσμικές οπτικές. Αυτή η δημοσιοποίηση σηματοδοτεί την πρώτη φορά που η ΕΥΠ αποχαρακτηρίζει τα αρχεία της σύμφωνα με τις καθιερωμένες νομοθετικές διαδικασίες. Τα πενήντα οκτώ δελτία είναι πλέον διαθέσιμα για δημόσια πρόσβαση στον δικτυακό τόπο της EYP.
https://www.nis.gr/el/historical-archive/6792
Κατά τη διάρκεια και μετά την εισβολή, πολλοί Ελληνοκύπριοι πολίτες και στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν από τις τουρκικές δυνάμεις, ενώ άλλοι μεταφέρθηκαν στην Τουρκία. Χιλιάδες Τουρκοκύπριοι εκτοπίστηκαν επίσης, και η σύγκρουση οδήγησε σε μια de facto διχοτόμηση του νησιού σε Κυπριακή Δημοκρατία στο νότο (που ελέγχεται από Ελληνοκύπριους) και στην Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ) στο βορρά (που αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία).
Αιχμάλωτοι που μεταφέρθηκαν στην Τουρκία
Χιλιάδες Ελληνοκύπριοι πολίτες και στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν και κρατήθηκαν από τις τουρκικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια και μετά την εισβολή. Η τύχη πολλών αιχμαλώτων παραμένει ασαφής, καθώς συχνά μεταφέρθηκαν στην Τουρκία ή κρατήθηκαν σε περιοχές της Κύπρου που ελέγχονται από την Τουρκία, και πολλές οικογένειες δεν μπόρεσαν ποτέ να επιβεβαιώσουν αν τα αγαπημένα τους πρόσωπα επέζησαν.
Βασικά γεγονότα: Η οικογένεια της Κωνσταντινούπολης δεν έχει πεθάνει από την αιματοχυσία:
Αιχμάλωτοι πολέμου και πολιτικοί αιχμάλωτοι:
• Ο τουρκικός στρατός πήρε ως αιχμαλώτους Ελληνοκύπριους πολίτες, στρατιώτες και μέλη της Εθνικής Φρουράς. Ενώ πολλοί κρατήθηκαν σε στρατόπεδα ή φυλακές στην Κύπρο, άλλοι μεταφέρθηκαν στην Τουρκία.
• Περίπου 1.500 Ελληνοκύπριοι εξακολουθούν να αγνοούνται μέχρι σήμερα και η τύχη τους εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο εκτεταμένης έρευνας και διεθνούς ενδιαφέροντος.
Μεταφορά στην Τουρκία:
• Οι αιχμάλωτοι συχνά μεταφέρονταν στην Τουρκία υπό σκληρές συνθήκες. Ορισμένοι κρατούνταν σε αυτοσχέδια στρατόπεδα κράτησης, ενώ άλλοι μεταφέρθηκαν σε φυλακές στην άλλη πλευρά των συνόρων.
• Το ταξίδι από την Κύπρο στην Τουρκία ήταν μερικές φορές δύσκολο και επικίνδυνο, με τους αιχμαλώτους να υφίστανται κακή μεταχείριση, έλλειψη τροφής και ιατρικής περίθαλψης και απομόνωση από τις οικογένειές τους.
Διεθνείς προσπάθειες για επαναπατρισμό:
• Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός (ΔΕΕΣ) και άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις συμμετείχαν στη διευκόλυνση της ανταλλαγής αιχμαλώτων. Η Τουρκία και η Κύπρος, υπό διεθνή πίεση, συμφώνησαν σε μια σειρά ανταλλαγών αιχμαλώτων κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980.
• Πολλοί αιχμάλωτοι επέστρεψαν στην Κύπρο, αλλά άλλοι παρέμειναν αγνοούμενοι και η ελληνοκυπριακή κοινότητα επιδίωξε την επιστροφή των λειψάνων τους ή πληροφορίες για την τύχη τους με νομικά και διπλωματικά μέσα.
Το ζήτημα των αγνοουμένων:
• Το ζήτημα των αγνοουμένων από τη σύγκρουση του 1974 παραμένει άλυτο. Ενώ η Επιτροπή για τους Αγνοούμενους στην Κύπρο (ΕΑΚ), που συστάθηκε το 1981, έχει εργαστεί για την ταυτοποίηση των λειψάνων των ατόμων και τον προσδιορισμό της τύχης τους, η διαδικασία ήταν αργή. Πολλές οικογένειες των αγνοουμένων περιμένουν εδώ και δεκαετίες απαντήσεις.
• Οι εξετάσεις DNA και οι εκταφές έχουν δώσει κάποιο κλείσιμο, αλλά η πλήρης αλήθεια για την τύχη των αιχμαλώτων που μεταφέρθηκαν στην Τουρκία δεν έχει εξακριβωθεί πλήρως.
Παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων:
• Με την πάροδο των ετών έχουν αναφερθεί καταχρήσεις κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας, συμπεριλαμβανομένων βασανιστηρίων, κακομεταχείρισης και στερήσεων. Οι παραβιάσεις αυτές καταδικάστηκαν από διεθνείς φορείς και οι εκκλήσεις για απόδοση ευθυνών συνεχίστηκαν τόσο στην Τουρκία όσο και στην Κύπρο.
Αποχαρακτηρισμός των αρχείων:
• Η Ελληνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) και άλλοι κυβερνητικοί φορείς τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο έχουν αρχίσει να αποχαρακτηρίζουν πληροφορίες που σχετίζονται με τα γεγονότα του 1974, συμπεριλαμβανομένων αρχείων για αιχμαλώτους, αγνοούμενους και τα επακόλουθα της εισβολής. Για παράδειγμα, πρόσφατα, η ΕΥΠ στην Ελλάδα έδωσε στη δημοσιότητα έγγραφα σχετικά με το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή, τα οποία μπορεί να παρέχουν περαιτέρω πληροφορίες για τις εμπειρίες των αιχμαλώτων και το πολιτικό πλαίσιο της εποχής.
Νομική και πολιτική δράση:
Συμπεριλαμβανομένων των υποθέσεων που υποβλήθηκαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), κατηγορώντας την Τουρκία για παραβίαση των δικαιωμάτων των αιχμαλώτων και ότι είναι υπεύθυνη για τους θανάτους και τις εξαφανίσεις χιλιάδων Ελληνοκυπρίων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλοι διεθνείς οργανισμοί συνέχισαν να πιέζουν την Τουρκία να αντιμετωπίσει το ζήτημα των αγνοουμένων και να δώσει στη δημοσιότητα περισσότερα έγγραφα σχετικά με την τύχη των αιχμαλώτων.
Σύγχρονη κατάσταση
Σήμερα, το ζήτημα των Ελλήνων και Κυπρίων αιχμαλώτων από την εισβολή του 1974 παραμένει μια άλυτη ανθρωπιστική και πολιτική κρίση. Παρά τις συνεχιζόμενες προσπάθειες για να κλείσει το θέμα για τις οικογένειες των αγνοουμένων, πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα:
• Πού βρίσκονται τα λείψανα εκείνων που πέθαναν στην αιχμαλωσία;
• Τι συνέβη σε όσους μεταφέρθηκαν στην Τουρκία;
• Μπορεί η Τουρκία να παράσχει μεγαλύτερη διαφάνεια όσον αφορά το χειρισμό των αιχμαλώτων;
Πηγές για περαιτέρω έρευνα
Επιτροπή Αγνοουμένων (ΕΑΠ): Η ΕΑΠ είναι ο βασικός οργανισμός που ασχολείται με την αναζήτηση και τον εντοπισμό των αγνοουμένων της σύγκρουσης. Διεξάγει ανασκαφές και ταυτοποίηση DNA για να δώσει απαντήσεις στις οικογένειες. Εκθέσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα: Οργανώσεις όπως η Διεθνής Αμνηστία, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και η ΔΕΕΣ έχουν δημοσιεύσει εκθέσεις σχετικά με τις ανθρωπιστικές επιπτώσεις της σύγκρουσης και τη μεταχείριση των αιχμαλώτων. Αρχεία και κυβερνητικά έγγραφα: Καθώς αποχαρακτηρίζονται περισσότερα έγγραφα από την ελληνική και την κυπριακή κυβέρνηση, μπορεί να αποκαλυφθούν περισσότερες πληροφορίες για τις λεπτομέρειες της τύχης των αιχμαλώτων. Μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων: Οι προσωπικές μαρτυρίες, πολλές από τις οποίες συλλέγονται σε προγράμματα προφορικής ιστορίας, μπορούν να προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τις εμπειρίες όσων αιχμαλωτίστηκαν ή επέζησαν από την εισβολή.
Συνοπτικά, ενώ υπάρχουν κάποιες πληροφορίες για τους αιχμαλώτους που μεταφέρθηκαν στην Τουρκία κατά την εισβολή του 1974, πολλές παραμένουν άγνωστες ή ανεπιβεβαίωτες. Ο αποχαρακτηρισμός εγγράφων, οι συνεχιζόμενες έρευνες για τους αγνοούμενους και οι συνεχείς προσπάθειες τόσο της ελληνικής όσο και της κυπριακής κυβέρνησης, καθώς και των διεθνών οργανισμών, στοχεύουν στην αποκάλυψη της πλήρους αλήθειας και στην απόδοση δικαιοσύνης και στο κλείσιμο των οικογενειών όσων υπέφεραν κατά τη διάρκεια αυτής της τραγικής περιόδου.
