Η φωτογραφία έδειχνε σκυλιά να τραβούν ένα έλκηθρο τσαλαβουτώντας σε ρηχά νερά. «Η γη σε κίνδυνο: Ελιωσε το 40% των πάγων της Γροιλανδίας σε λίγες ώρες» έλεγε η είδηση, που μέσα σε ελάχιστο χρόνο είχε δημοσιευθεί σχεδόν από το σύνολο των ελληνικών ειδησεογραφικών sites (ακόμα και από το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων), ενώ μεταδόθηκε και από τηλεοπτική εκπομπή.
Δεν χρειάστηκε πολλή ώρα για τα Ellinika Hoaxes, την υπ’ αριθμόν ένα ομάδα fact checkers της χώρας, να καταλήξουν ότι πρόκειται για ψευδή ισχυρισμό, ο οποίος οφειλόταν σε λάθος στη μετάφραση (παρατηρήθηκε απώλεια πάγων στο 40% της χώρας).
«Ο καθένας μπορεί να κάνει ένα λάθος. Το εντυπωσιακό είναι ότι το ξεκινάει ένας και το παίρνουν στη συνέχεια όλοι χωρίς να ρίξουν μια ματιά», λέει στην «Κ» ο Θοδωρής Δανιηλίδης. «Συχνά υπάρχει και δόλος», συμπληρώνει ο Θάνος Σιτίστας. «Αλλα κλικ θα φέρει η είδηση ότι έλιωσε το 0,1% των πάγων της Γροιλανδίας, άλλα κλικ ότι έλιωσε το 40%». Σε κάθε περίπτωση, ένας υπερβολικός ισχυρισμός όπως ο παραπάνω αποτελεί καμπανάκι για τα Hoaxes. «Αυτό μας κάνει κλικ και ξεκινάμε σιγά σιγά να ξετυλίγουμε το κουβάρι».
Με τον Θοδωρή και τον Θάνο επικοινωνούμε εδώ και πολλά χρόνια στο πλαίσιο διαφόρων ρεπορτάζ (π.χ. για το αντιεμβολιαστικό κίνημα), αλλά δεν είχαμε ποτέ συναντηθεί από κοντά. Πηγαίνοντας στο ραντεβού διατηρούσα μια μικρή αμφιβολία, αν υπάρχουν στην πραγματικότητα ή είναι συνονθύλευμα από bits και bytes, αλλά να που ήταν εκεί και με περίμεναν μαζί με τον δημοσιογράφο Δημήτρη Αλικάκο, που από το 2016 συμπληρώνει την ομάδα. Αφορμή για τη συνάντησή μας η πρόσφατη συμφωνία τους με το Facebook, που τους ανέθεσε το έργο της επαλήθευσης του περιεχομένου που οι χρήστες αναφέρουν ως ψευδές, σε μια προσπάθεια καταπολέμησης της παραπληροφόρησης που διακινείται μέσω της πλατφόρμας. Η είδηση της συνεργασίας προκάλεσε πληθώρα έντονων αντιδράσεων (τους χαρακτήρισαν από «μπάτσους τους Διαδικτύου» μέχρι «τροχονόμους» και «λογοκριτές»), ενώ ακόμα και ο υφυπουργός Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης Λευτέρης Κρέτσος δήλωσε ότι η εταιρεία δεν έχει τα απαραίτητα εχέγγυα να παίξει αυτό τον ρόλο, αφήνοντας αιχμές για το timing (20 μέρες πριν από τις ευρωεκλογές). Δήλωσε, μάλιστα, ότι θα θέσει το θέμα στο Συμβούλιο Υπουργών της Ε.Ε.
«Το πρόγραμμα του Facebook (σ.σ. third-party fact checking program) “τρέχει” σε 35 χώρες. Πουθενά δεν συνέβη αυτό που συνέβη στην Ελλάδα», λέει ο Δανιηλίδης για τον θόρυβο που προκλήθηκε. «Από τις δηλώσεις βέβαια κατάλαβα ότι κανείς δεν είχε κατανοήσει τι ακριβώς θα κάνουμε. Ισως νόμιζαν ότι θα καταρρίπτουμε εξαγγελίες…» Οπως τονίζουν, προϋπόθεση για τη συνεργασία με το Facebook ήταν να έχουν πιστοποίηση από το International Fact-Checking Network (IFCN), το Διεθνές Δίκτυο Ελέγχου Γεγονότων, την οποία είναι οι μόνοι που έχουν.
Οι χρήστες
Τα άρθρα που ελέγχουν τα Ellinika Hoaxes είναι αυτά που οι ίδιοι οι χρήστες αναφέρουν ως ψευδή, αξιοποιώντας τη δυνατότητα που τους δίνει η πλατφόρμα. «Βλέποντας πάντως τις αναφορές που μας έρχονται, συνειδητοποιούμε ότι ο κόσμος δεν γνωρίζει τι είναι fake news. Οι δημοσιεύσεις με τις περισσότερες αναφορές από χρήστες… δεν είναι fake news. Είναι συνήθως κάποιος ισχυρισμός που δεν τους αρέσει, όπως μια εξαγγελία πολιτικού», λέει ο κ. Αλικάκος. «Εμείς δεν ασχολούμαστε με εκτιμήσεις ή υποσχέσεις πολιτικών. Ασχολούμαστε με ειδήσεις. Για εμάς το fake news έχει συγκεκριμένο ορισμό, έχει “σύνορα”. Είναι ένας πολύ τεχνικός όρος. Είναι κάτι που μπορούμε να καταρρίψουμε με ποσοστό απόδειξης 100%. Δεν είναι τι πιστεύουμε ή τι δεν πιστεύουμε, τι μας αρέσει και τι όχι. Είναι τι ισχύει και τι όχι». Για παράδειγμα, η είδηση ότι στο Καστελλόριζο έδεσαν από το πτερύγιο μια χελώνα καρέτα καρέτα για να τη δει ο Κυριάκος Μητσοτάκης ήταν ψευδής, όπως προέκυψε μεταξύ άλλων μετά την τεχνική ανάλυση καρέ καρέ μια σειράς βίντεο.
Η είδηση είχε μεγάλη διάδοση, είχε γίνει αρχικά πιστευτή. Μετά την κατάρριψή της, η διάδοσή της κόπασε και αρκετά μέσα που την είχαν δημοσιεύσει, την «κατέβασαν».
Ο Θοδωρής Δανιηλίδης ήξερε ότι με το που θα άρχιζαν να ασχολούνται με την πολιτική, θα ξεκινούσαν και τα προβλήματα. Απόστρατος ναρκαλιευτής και κλασικός «κομπιουτεράς», ασχολείται με το Ιντερνετ από τις πρώτες dial up συνδέσεις. «Εγινα σκεπτικιστής βλέποντας σταδιακά το Ιντερνετ από ένα σπουδαίο εργαλείο να γίνεται ένας απέραντος σκουπιδότοπος. Τα πρώτα χρόνια ενημέρωνα φίλους και γνωστούς κατ’ ιδίαν εάν κάτι που ανέβαζαν ήταν ψευδές. Την άλλη μέρα όμως έβλεπα να το ανεβάζει κι άλλος και μετά κι άλλος. Κάπως έτσι σκέφθηκα να φτιάξω ένα μπλογκ να μη λέω συνεχώς τα ίδια και τα ίδια!». Αυτό ήταν το 2013. Η προσπάθεια είχε επιτυχία και σταδιακά προσείλκυσε και άλλους με παρόμοια ενδιαφέροντα, όπως τον Θάνο Σιτίστα, χειριστή και εκπαιδευτή στρατιωτικών σκύλων. «Δεν ήθελα να πιάσουμε τα πολιτικά, γιατί βλέποντας πώς λειτουργεί ο Ελληνας χρήστης, ήξερα ότι θα μας κρεμάσουν ταμπέλα. Ακόμα και όταν αρχίσαμε να γράφουμε για τους αντιεμβολιαστές, μας κατηγόρησαν ότι πληρωνόμασταν από τις φαρμακοβιομηχανίες». Σημειώνεται ότι τα Ellinika Hoaxes έχουν πετύχει την πρώτη καταδίκη για fake news στην Ελλάδα (σχετικά με δημοσίευμα για τα εμβόλια), ενώ αρκετές ακόμα υποθέσεις που έχουν χειριστεί βρίσκονται στη Δικαιοσύνη.
«Είναι ένα παράσημο για εμάς ότι βοηθήσαμε να καταλάβει ο κόσμος τη χρησιμότητα των εμβολίων, αλλά και να οδηγηθούν επικίνδυνοι ψευτοθεραπευτές στη Δικαιοσύνη», λέει ο Αλικάκος, δημοσιογράφος με μακρόχρονη θητεία σε μεγάλα μέσα της χώρας.
Fake news με στόχο τα «κλικ»
«Εχθρός μας είναι το ψέμα, η παραπληροφόρηση» λέει ο Δημήτρης Αλικάκος στην «Κ».
Απ’ όπου κι αν προέρχεται. «Πολλά fake news έχουν πηγή τον αγώνα της πρωτιάς των δημοσιογράφων, πρόκειται για λάθη πάνω στην ταχύτητα. Πάρα πολλά επίσης ξεκινάνε από σατιρικά site του εξωτερικού που κάποιος στην Ελλάδα τα πήρε τοις μετρητοίς.
Ακόμα περισσότερα φυσικά έχουν στόχο το κέρδος, τα έσοδα από τις διαφημίσεις. Ανοίγοντας ένα σάιτ που αναπαράγει αποκλειστικά ειδήσεις που χτυπούν στο συναίσθημα και ανεβάζοντας 100 νέα άρθρα την ημέρα, από χίλια κλικ να “τσιμπήσει” το κάθε ένα, φτάνεις τις 100.000 κλικ. Κανονικό μεροκάματο, χωρίς να κουνηθείς από το σπίτι σου» λέει ο Θοδωρής Δανιηλίδης, ιδρυτής των Ellinika Hoaxes. Τι προτείνουν; «Να είσαι καχύποπτος στους υπερβολικούς ισχυρισμούς» απαντά ο Θάνος Σιτίστας. «Να είσαι προσεκτικός όταν διαβάζεις κάτι που ταιριάζει με τα πιστεύω σου, εκεί θα την πατήσεις» συμπληρώνει ο Θοδωρής. «Τα fake news που γίνονται viral πατάνε πάνω σε προϋπάρχουσες προκαταλήψεις».
