Χτίζοντας μια βαθιά και διαρκή συντροφική σχέση Μέρος 2: Η Επικοινωνία στη Σχέση — Η Τέχνη της Αποδοχής και οι Προκλήσεις της
Όχι, δεν είναι ότι δεν σε ακούει. Ούτε ότι αγνοεί τα λόγια σου. Είναι απλώς ότι επικοινωνείτε με διαφορετικούς χάρτες. Όχι από έλλειψη αγάπης, αλλά από παρανόηση. Από ερμηνείες — ή, πιο σωστά, από παρερμηνείες. Από παλιά μοτίβα.
Δεν είναι ότι δε σε ακούει. Είναι ότι μιλάτε διαφορετικές γλώσσες
Δεν σε πληγώνει αυτό που είπε. Σε πληγώνει αυτό που πίστεψες ότι εννοούσε. Ο Albert Ellis, πατέρας της ορθολογικής-συναισθηματικής θεραπείας (REBT), το είχε περιγράψει με ανατριχιαστική ακρίβεια: «Δεν είναι τα γεγονότα που μας ταράζουν, αλλά οι πεποιθήσεις μας γι’ αυτά». Μια ιδέα που ανάγεται στον Επίκτητο και υιοθετήθηκε αργότερα από τον Δρ. Ellis.
Οι Epstein και Baucom, κορυφαίοι ερευνητές στις σχέσεις και στη Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), σημειώνουν πως τα δυστυχισμένα ζευγάρια είναι πιο επιρρεπή στο να παραμορφώνουν συστηματικά τα λόγια του άλλου. Ενσωματώνουν παλιά συναισθηματικά τραύματα και αρνητικά φίλτρα, όπως: α) «Πάλι με απορρίπτει», β) «Δεν με σέβεται», γ) «Προσπαθεί να με ελέγξει». Κάθε λέξη του συντρόφου μεταφράζεται μέσα από τον φόβο τους, όχι από την πρόθεση του άλλου.
Για παράδειγμα, ο Γιάννης λέει: «Δεν προλαβαίνω, έχω πρόβλημα στη δουλειά». Και η Μαρία “ακούει”: «Δεν με υπολογίζει». Αντί να ρωτήσει: «Είσαι καλά;», απαντά με πικρία: «Οκ, δεν είμαι προτεραιότητα». Και κάπως έτσι, ο θυμός γεννιέται από την ερμηνεία, όχι από τη δήλωση.
Τι δεν είναι η επικοινωνία;
Στις σύγχρονες σχέσεις, ένα από τα πιο συχνά προβλήματα που αναφέρουν τα ζευγάρια — και οι θεραπευτές — είναι η δυσκολία στην επικοινωνία. Αυτή η απόσταση είναι υπεύθυνη για τις πιο πολλές εντάσεις, τις πιο βαθιές σιωπές και τις πιο ηχηρές παρεξηγήσεις.
Ο Frank Dattilio, έμπειρος θεραπευτής ζεύγους, τονίζει πως σχεδόν όλα τα ζευγάρια που αναζητούν βοήθεια λένε: «Χρειαζόμαστε καλύτερη επικοινωνία». Τι εννοούν όμως; Στην ουσία, κάτι πολύ πιο βαθύ: «Θέλω να με νιώθει. Θέλω να με καταλαβαίνει και να συμφωνεί μαζί μου. Και θέλω τα πράγματα να κυλούν ήρεμα». Όμως εδώ κρύβεται μια παγίδα: καλή επικοινωνία δεν σημαίνει απαραίτητα συμφωνία.
Η Παγίδα της Συμφωνίας
Η αλήθεια; Η καλή επικοινωνία δεν είναι συμφωνία. Είναι η τέχνη της αποδοχής. Μια διαδικασία που στοχεύει στην αμοιβαία κατανόηση και — όπου είναι δυνατόν — στην αμοιβαία λύση προβλημάτων, όχι ένας αγώνας για το ποιος έχει δίκιο. Και αυτό είναι κάτι πολύ πιο δύσκολο, αλλά και πολύ πιο ριζοσπαστικό από όσο νομίζουμε.
Πολύ συχνά, οι συζητήσεις μέσα στη σχέση μετατρέπονται σε λεκτικές αναμετρήσεις, όπου κάθε πλευρά προσπαθεί να επιβληθεί, ή να πείσει τον άλλον να συμφωνήσει μαζί της. Αυτό όχι μόνο μπλοκάρει την επικοινωνία, αλλά δημιουργεί και συναισθήματα δυσπιστίας, αποξένωσης, αμηχανίας και τελικά – σιωπή. Η επικοινωνία δεν πρέπει να είναι αγώνας εξουσίας. Πρέπει να είναι έδαφος κατανόησης.
Η Τέχνη της Αποδοχής: Κλειδί για την Πραγματική Επικοινωνία
Εδώ έρχεται να παίξει ρόλο η ιδέα της αποδοχής, όπως έχει περιγράψει ο καθηγητής Aaron T. Beck, στο βιβλίο του Love Is Never Enough. Η αποδοχή δεν σημαίνει παθητικότητα ή παραίτηση. Σημαίνει κάτι πολύ πιο ενεργητικό: τη συνειδητή επιλογή να δίνεις χώρο στον άλλον, να τον ακούς χωρίς να τον κρίνεις — ακόμα κι όταν δεν συμφωνείς.
Η αποδοχή στη σχέση σημαίνει: α) να ακούς με προσοχή, χωρίς να διακόπτεις, δείχνοντας στον σύντροφό σου, ότι καταλαβαίνεις το νόημα πίσω από τα λόγια του, β) να εκφράζεις τα συναισθήματά σου με το “εγώ” (π.χ. «νιώθω πίεση», «νιώθω απογοήτευση όταν…») και όχι με το “εσύ φταις”, δηλαδή με κατηγορίες που βάζουν τον άλλο στην άμυνα (π.χ. «με πνίγεις») και γ) να δέχεσαι τη διαφορετική άποψη, βλέποντας τη διαφωνία ως ευκαιρία σύνδεσης και όχι απειλής. Δεν είναι εχθρός επειδή δεν συμφωνεί. Είναι άλλος. Και αυτό είναι πλούτος, όχι πρόβλημα. Όπως γράφει ο Νοτιοκορεάτης φιλόσοφος Byung-Chul Han: «Ο έρωτας απευθύνεται στον Άλλον με την ισχυρή έννοια — δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσα στην επικράτεια του Εγώ. Μέσα στην κόλαση του όμοιου, με την οποία προσομοιάζει ολοένα και περισσότερο η σημερινή κοινωνία…».
Η ελληνική οικογένεια: ένα crash test στην επικοινωνία
Η ελληνική οικογένεια δεν είναι απλώς μια δομή. Είναι ένα σύστημα σχέσεων τόσο έντονο και καθημερινό, που – δίχως να το καταλαβαίνουμε – μας εξασκεί διαρκώς στην τέχνη της επικοινωνίας. Από το τραπέζι της Κυριακής μέχρι τη μαμά που “ξέρει τι έχεις πριν το πεις”, μεγαλώνουμε μέσα σε ένα περιβάλλον όπου η έκφραση είναι έντονη, το συναίσθημα παρόν και η οικειότητα σχεδόν αναπόφευκτη.
Για πολλούς, αυτός ο κόσμος μοιάζει αντιφατικός. Από τη μια, υπάρχει συναισθηματική θέρμη, αμεσότητα και μια οικειότητα που ενθαρρύνει την αυθεντική έκφραση — θεμέλιο της αποδοχής. Από την άλλη, η παραδοσιακή ιεραρχία, ο κανόνας «ο μεγάλος έχει πάντα δίκιο» και τα άρρητα “ποιος δικαιούται να μιλήσει”, δημιουργούν ρόλους που εύκολα εξελίσσονται σε σιωπές και παρεξηγήσεις. Η ελευθερία έκφρασης μπορεί να συνυπάρχει με υποδόριες εντολές να μην ενοχλήσουμε τη “δομή”.
Κι όμως, αυτή η εμπειρία —με όλες τις αντιφάσεις της— λειτουργεί σαν πολιτισμική άσκηση στην αντοχή της σχέσης. Για τον Έλληνα, ακόμα και της διασποράς, αυτό το μοντέλο χτίζει το ένστικτο του “μαζί”: να μένεις στον διάλογο, να επιμένεις, να χωράς τον άλλον. Η επικοινωνιακή ωριμότητα έρχεται όταν διατηρούμε τα λειτουργικά στοιχεία (οικειότητα, συναισθηματική διαθεσιμότητα, πίστη στη σχέση) και σπάζουμε τους ρόλους που ευνοούν την αποφυγή και την παθητικότητα. Όχι απορρίπτοντας την οικογένεια, αλλά εξελίσσοντας τη γλώσσα της.
Κύριο μήνυμα
Η δημιουργία ενός ασφαλούς πεδίου κάνει τον άλλον να αρχίζει να εκφράζεται ελεύθερα, χωρίς φόβο για κριτική ή ειρωνεία. Και τότε ξεκινά η πραγματική σύνδεση. Ορισμένα πρακτικά tips για επικοινωνία με ουσία:
- Μίλα λιγότερο, ρώτα ουσιαστικά: όχι «Γιατί δεν πήρες τηλέφωνο;» αλλά «Είναι κάτι που σε απασχολεί;»
- Μην περιμένεις να καταλάβει υπονοούμενα: η έμμεση επικοινωνία μπλοκάρει τα σήματα
- Άφησε χώρο στη διαφωνία: συμφωνία δεν σημαίνει κατανόηση – και κατανόηση δεν απαιτεί συμφωνία
- Συγχρονίσου: αν ο σύντροφός σου αργεί να μιλήσει, περίμενε. Αν είναι πιο εκφραστικός/ή, μην το παίρνεις προσωπικά.
- Άκου με το σώμα σου: δείξε ότι προσέχεις — όχι μόνο με λόγια, αλλά με βλέμμα, κίνηση, ενέργεια.
Παλικρούσης Λ. Θωμάς, Ψυχολόγος, MSc, PhD(c)
