(Μέρος 1 από 3)
Το να εύχεσαι να ζήσεις ευτυχισμένος για πάντα δεν είναι ποτέ αρκετό. Η ευτυχία με τον σύντροφό σου δεν είναι απλώς μία από τις μεγαλύτερες χαρές που μπορεί να προσφέρει η ζωή – είναι μια ριζοσπαστική εμπειρία. Η σύνδεση με τους άλλους λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής της ευτυχίας, καθιστώντας την πιο συχνή, πιο διαρκή και πιο ουσιαστική. Όταν μια σχέση πηγαίνει καλά, είναι δύσκολο να φανταστείς κάτι που θα μπορούσε να σε κάνει πιο ευτυχισμένο.
Παρότι τα ζευγάρια σε όλο τον κόσμο ερωτεύονται, συχνά πέφτουν στη ρουτίνα και θεωρούν ο ένας τον άλλον δεδομένο—επιβεβαιώνοντας έτσι την παραδοσιακή ρήση «έδεσε τον γάιδαρό του». Οι στίχοι του Έλληνα τραγουδοποιού Γιάννη Γικαρίνη, «Γέρασε η αγάπη μας και μπήκε σε μουσείο», αποτυπώνουν ίσως με τον καλύτερο τρόπο το πώς πολλές σχέσεις μαραίνονται, ενώ κάποιες καταλήγουν να σβήσουν εντελώς. Τις τελευταίες δεκαετίες, τα διαζύγια έχουν αυξηθεί σημαντικά, με ορισμένες έρευνες να δείχνουν ότι έως το 40-50% των γάμων στις δυτικές κοινωνίες καταλήγουν σε χωρισμό, συχνά μέσα στην πρώτη δεκαετία. Παρόλα αυτά, πολλά ζευγάρια, ακόμα και όταν η σχέση τους έχει φτάσει σε αδιέξοδο, επιλέγουν να παραμείνουν μαζί, κυρίως για χάρη των παιδιών. Αλλά μήπως υπάρχει τρόπος να σωθεί μια σχέση πριν φτάσει στο σημείο χωρίς επιστροφή; Ίσως, αντί να μένουν μαζί απλώς «για τα παιδιά», να μπορούν να παραμείνουν μαζί και για τους ίδιους—για να ξαναβρούν αυτό που κάποτε τους έκανε να ερωτευτούν. Ο Aaron Beck, στο βιβλίο του Love is Never Enough, είχε σημειώσει πως «σε καμιά περίπτωση η κραυγή βοήθειας δεν είναι τόσο δυνατή όσο στα άτομα που βλέπουν τον κάποτε ευτυχισμένο γάμο τους να καταρέει».
Το γεγονός ότι τόσοι πολλοί γάμοι διαλύονται γεννά εύλογα ερωτήματα. Λόγω της φύσης των δυσλειτουργικών σχέσεων, πολλά ζευγάρια αποφεύγουν να ζητήσουν βοήθεια, είτε λόγω φόβου είτε λόγω άρνησης να αναγνωρίσουν τις συζυγικές δυσκολίες. Στο παρόν εγχείρημα, το οποίο αποτελείται από το παρόν άρθρο και δύο ακόμη που θα ακολουθήσουν στο προσεχές διάστημα, επιχειρείται η αποτύπωση: i) της βασικής αιτίας των συζυγικών δυσκολιών που πολλοί αρνούνται να παραδεχτούν, ii) του ρόλου της παραδοσιακής ελληνικής οικογένειας ως θεμέλιο μιας υγιούς συντροφικής σχέσης, και iii) της ανάγκης για απόταξη της αδράνειας, όπως αποτυπώνεται λακωνικά στους στίχους του ελληνικού συγκροτήματος FFC: «Από τα ταξίδια της φυγής σπάνια βγαίνεις νικητής», υπογραμμίζοντας τη σημασία της μετάβασης από τη θεωρία στην πράξη. Ωστόσο, μια πράξη προς τη σωστή κατεύθυνση—ανιδιοτελής και ουσιαστική—όπως τονίζει ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης. Ο συγγραφέας Αθανάσιος Ρακοβάλης, στο βιβλίο του Ο Πατήρ Παΐσιος μου Είπε, μεταφέρει τη συμβουλή του για το ανδρόγυνο: «Να προσπαθεί ο καθένας να παίρνει με χαρά τα βάρη πάνω του και να ξεκουράζει τον άλλο… Χαρά να γίνεται η ανάπαυση του άλλου».
Λαμβάνοντας υπόψη τη σύγχρονη έρευνα, γίνεται μια προσπάθεια αποτύπωσης όχι απλώς του τρόπου για να είστε λιγότερο δυστυχισμένοι στη σχέση σας ή να τσακώνεστε λιγότερο, αλλά του πώς, ως ζευγάρι, μπορείτε να βελτιστοποιήσετε τη σχέση σας και να οδηγηθείτε σε αυτό που ο Albert Ellis αποκαλεί «βαθιά επαφή». Αυτό ισχύει ανεξαρτήτως του αν είστε νιόπαντροι ή παντρεμένοι για σαράντα χρόνια, νέοι ή ηλικιωμένοι, και ανεξαρτήτως του αν κάνετε σεξ ή όχι.
Σημειώστε ότι η ευτυχία δεν συμβαίνει από μόνη της. Ο δρόμος προς μια διαρκώς ευτυχισμένη σχέση απαιτεί σκληρή δουλειά. Εξ ου και η χρήση του όρου «χτίζοντας» στον τίτλο, ο οποίος είναι γερουνδιακός τύπος και υποδηλώνει δράση σε εξέλιξη. Όπως με τον γόρδιο δεσμό, η λύση στις σχέσεις δεν έγκειται σε έναν απλό και άμεσο «κόψιμο» των δυσκολιών, αλλά στην υπομονή και την ευστροφία για να βρεθεί ο τρόπος να ξεμπλέξετε τον «κόμπο» που εμποδίζει την πρόοδο. Μην αναζητάτε μαγικές λύσεις, ούτε «10 βήματα για έναν ευτυχισμένο γάμο». Οι εύκολες υποσχέσεις συνήθως είναι παραπλανητικές.
Από το Παραμύθι στην Πραγματικότητα: Η Αρχή του Τέλους ή η Αρχή μιας Νέας Πραγματικότητας;
Ναι, το να μπορείς να αγαπάς και να αγαπιέσαι είναι αναμφίβολα μία από τις πιο πλούσιες εμπειρίες που μπορείς να βιώσεις. Το να ερωτεύεσαι είναι μία καταπληκτική εμπειρία, και ο γάμος μπορεί να είναι μαγικός και παραμυθένιος. Το πρόβλημα με τα παραμύθια, όμως, είναι ότι επικεντρώνονται μόνο στα δύο πρώτα μέρη της ιστορίας: τον έρωτα και τον γάμο.
Στο πρώτο μέρος του παραμυθιού, οι ήρωες ονειρεύονται να βρουν και να ερωτευτούν τον τέλειο σύντροφο, αυτόν τον ξεχωριστό άνθρωπο με τον οποίο θέλουν να περάσουν το υπόλοιπο της ζωής τους. Επενδύουν ένα τεράστιο ποσό χρόνου και προσπάθειας για να βρουν αυτόν τον άνθρωπο: πηγαίνουν σε αμέτρητα ραντεβού, γράφουν σε αμέτρητες διαδικτυακές εφαρμογές γνωριμιών, σαρώνουν τα προφίλ και κάνουν swiping αριστερά και δεξιά σε μια μανιώδη αναζήτηση για το τέλειο άτομο. Μόλις βρουν αυτόν τον ξεχωριστό άνθρωπο, φυσικά, βουτούν σε όλο το φλερτ, τα ραντεβού και τις συναντήσεις με φίλους και οικογένεια – και αν τα πράγματα πάνε καλά, στην ενδεχόμενη πρόταση γάμου.
Στο δεύτερο μέρος, έρχεται ο γάμος. Αμέτρητα έξοδα και σχολαστικές προετοιμασίες: αναζητούν το τέλειο φόρεμα, το σύγχρονο κέντρο για τη δεξίωση, τον επίσημο φωτογράφο και φυσικά έναν μεγαλοπρεπή ναό. Ο κατάλογος συνεχίζεται και συνεχίζεται. Υποθέτουν ότι ένας ευτυχισμένος και μακροχρόνιος γάμος είναι τόσο απλός. Έχουν μια προκατειλημμένη αντίληψη για το πώς θα έπρεπε να μοιάζει ο γάμος, βασισμένη σε όσα έχουν δει και ακούσει στα δημοφιλή μέσα ενημέρωσης. Το πρόβλημα είναι ότι τα παραμύθια δεν λένε τίποτα για το τρίτο και μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, εκτός από το ότι το ζευγάρι έζησε ευτυχισμένο για πάντα. Τι συμβαίνει μετά το «Ζήσανε Αυτοί Καλά»; Τι συμβαίνει με τα χρόνια και τις δεκαετίες που ακολουθούν; Τι γίνεται με εκείνες τις αναπόφευκτες στιγμές που δεν αισθάνεστε τόσο αγαπητοί προς τον σύντροφό σας ή τον σύζυγό σας; Ποιος θα μας βοηθήσει να προετοιμαστούμε για αυτές τις καταστάσεις;
Συχνά, οι ίδιοι άνθρωποι που μας κάνουν ευτυχισμένους, είναι και αυτοί που μας κάνουν δυστυχισμένους. Όταν η σχέση δεν πηγαίνει καλά, είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς κάτι θα μπορούσε να μας κάνει πιο δυστυχισμένους. Οι σχέσεις γίνονται ακατάστατες, απογοητευτικές και, μερικές φορές, σπαρακτικές, όπως αποτυπώνεται στους γεμάτους νόημα στίχους: «Πολλές οι μέρες της βροχής, λίγες γιορτές για να χαρείς», και συνεχίζοντας: «Χαρές πέρασαν γρήγορα, δεν πρόλαβες να τις γευτείς, αγάπες γίνανε αγκάθια…». Αυτοί οι στίχοι εκφράζουν τη διττή φύση των σχέσεων, τις δύο όψεις του νομίσματος.
Η συνέχεια του παραμυθιού: Κακό εκ του λόγου ή της παρερμηνείας;
Σε πολλές περιπτώσεις, οι διαταραγμένες σχέσεις οδηγούν έναν από τους δύο συντρόφους σε άγχος ή και κατάθλιψη. Σε άλλες, η ψυχική δυσφορία και το άγχος επιδεινώνουν τις ήδη υπάρχουσες δυσκολίες της σχέσης, καθιστώντας την ακόμα πιο δύσκολη. Όποιο από τα δύο ισχύει, το βέβαιο είναι ότι οι σύντροφοι σε μια δυσλειτουργική σχέση εμφανίζουν, κατά τον καθηγητή Beck, διαταραγμένη σκέψη, παρόμοια με αυτή των ατόμων που έχουν διαγνωστεί με κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές, εστιάζοντας τελικά στα αρνητικά στοιχεία της σχέσης εις βάρος των θετικών.
Η διαταραγμένη σκέψη επηρεάζει επίσης την αντίληψη για τον σύντροφό σας και τη σχέση σας, οδηγώντας σε μια διαστρεβλωμένη εικόνα, η οποία συχνά παίρνει τη μορφή απόλυτων και άκαμπτων πεποιθήσεων. Σε ίδιο αποτέλεσμα, δηλαδή διαστρεβλωμένη άποψη, οδηγεί συχνά και η φτωχή επικοινωνία μεταξύ των συντρόφων. Στην προσπάθειά σας να κατανοήσετε τις σκέψεις, τα συναισθήματα ή τις συμπεριφορές του συντρόφου σας — βασιζόμενοι σε αποσπασματικές παρατηρήσεις και ασαφή μηνύματα — γίνεστε πιο επιρρεπείς σε λανθασμένες ερμηνείες των πράξεών του, γεγονός που μπορεί να πυροδοτήσει θυμό και συγκρούσεις. Η σημασία του τρόπου με τον οποίο ένας σύντροφος αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει τη συμπεριφορά του άλλου έχει αναδειχθεί ήδη από το 1976, όταν ο Gottman και οι συνεργάτες του επισήμαναν τη μεγαλύτερη σημασία της ερμηνείας των πράξεων του συντρόφου για τον προσδιορισμό της συντροφικής δυσαρμονίας, σε σχέση με τις πράξεις αυτές καθ’ εαυτές. Η κεντρική σημασία της ερμηνείας στην ανθρώπινη εμπειρία και την αλληλεπίδραση με άλλους είχε αναφερθεί επίσης, δύο χιλιάδες χρόνια νωρίτερα στη στωική φιλοσοφία, όπου ο Επίκτητος καταλήγει: «Οι άνθρωποι ενοχλούνται όχι από τα πράγματα, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο τα ερμηνεύουν».
Παραδείγματος χάριν, η σύζυγος, ως απάντηση στην πρόταση του άντρα της: «Τι θα έλεγες να δειπνήσουμε σήμερα σε ένα εστιατόριο;», σκέφτηκε: «Καλά, αυτός νομίζει ότι όλη την ημέρα κάθομαι και μόνο αυτός έχει δουλειές! Τι εγωιστής!» Ως αποτέλεσμα, επιτέθηκε στον σύντροφό της λέγοντας: «Αν έχεις πάλι όρεξη για έξω, βγες μόνος σου… Τι σου φταίω εγώ να με τρέχεις πέρα-δώθε;» Από την πλευρά του, ο άντρας αισθάνθηκε ότι τιμωρήθηκε άδικα και απομακρύνθηκε, λέγοντας: «Δεν τρώγεσαι με τίποτα, πάω για ύπνο». Έτσι, ξεκινά ο φαύλος κύκλος της επίθεσης και της αντεπίθεσης, καθώς και των αόρατων αιτίων της σύγκρουσης, φανερώνοντας πως η ερμηνεία (ή, καλύτερα, η παρερμηνεία) καθορίζει την αντίδραση και την ατμόσφαιρα στη σχέση, ανεξαρτήτως της πράξης αυτής καθ’ εαυτής. Το αποτέλεσμα είναι το ζευγάρι να αλληλοκατηγορείται, αντί να αντιμετωπίσει τη διαφωνία ως ένα πρόβλημα που επιδέχεται λύση.
Αν βρίσκεστε στην αρχή της σχέσης, ενδέχεται να πιστεύετε ότι η σχέση σας είναι διαφορετική. Ίσως να είναι, ίσως και όχι. Ωστόσο, ένα είναι σίγουρο: λόγω της έντασης των συναισθημάτων και των υψηλών προσδοκιών που συνήθως συνοδεύουν αυτού του είδους τις στενές σχέσεις, ο απόλυτος τρόπος σκέψης που συναντάται είναι διαφορετικός από τον τρόπο σκέψης που χρησιμοποιείται σε σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Φαίνεται ότι η αναγνώριση ή η αλλαγή αυτών των διαταραγμένων σκέψεων για την ερμηνεία των πράξεων του συντρόφου σας δεν είναι τόσο εύκολη όσο σε άλλες ανθρώπινες σχέσεις, όπου η εφαρμογή μιας πιο λογικής προσέγγισης επιτρέπει τις περισσότερες φορές την αναγνώριση της παρερμηνείας.
Και τώρα πώς προχωράμε; Ας το δοκιμάσουμε.
Ας πάρουμε, λοιπόν, τα πράγματα από την αρχή, χωρίς αισθήματα απελπισίας. Ναι, οι σχέσεις δεν είναι εύκολες. Η συμβίωση μπορεί να φέρει, εκτός από χαρές, και πρόσθετες λύπες. Τα καλά νέα, όμως, είναι ότι οι σχέσεις μπορούν όχι μόνο να διατηρήσουν τη ζωτικότητά τους, αλλά και να βελτιωθούν μέσω της εξάσκησης βασικών δεξιοτήτων – και αυτό, μόνο αν το επιθυμούν και οι δύο σύντροφοι. Είστε ελεύθεροι να αποφασίσετε αν θα έχετε σχέση ή όχι.
Δυστυχώς, όμως, η αγάπη από μόνη της σπάνια έχει το σθένος να αντισταθεί στις αρνητικές παρερμηνείες και την αδύναμη επικοινωνία, που διαβρώνουν τα θεμέλια της σχέσης. Τα αισιόδοξα νέα: τα ζευγάρια μπορούν να βοηθήσουν ο ένας τον άλλο, τον ίδιο τους τον εαυτό και τη σχέση τους, αν υιοθετήσουν μια καλόβουλη στάση και απαλλαγούν από την επιθυμία τους να αλληλοκατηγορούνται. Υπάρχουν πολλές ενέργειες που μπορούν να βοηθήσουν. Το κλειδί ωστόσο είναι η επιλογή αυτών που πραγματικά ταιριάζουν στη σχέση σας και είστε διατεθειμένοι να εφαρμόσετε. Σύμφωνα με τον Frank Dattilio, σημαντικό εκπρόσωπο της Γνωστικής Συμπεριφορικής Θεραπείας (CBT) στη θεραπεία ζευγαριών, η εστίαση στη βελτίωση της επικοινωνίας και στην αποτελεσματική επίλυση προβλημάτων είναι θεμελιώδης για τις περισσότερες θεραπείες ζευγαριών. Αυτοί οι δύο παράγοντες μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για μια πιο υγιή και λειτουργική σχέση, επιτρέποντας στους συντρόφους να συνεργάζονται πιο αποτελεσματικά και να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της καθημερινότητας, συμβάλλοντας έμμεσα στη μείωση των στρεβλωμένων αντιλήψεων και των παρερμηνειών γύρω από τη συντροφική σχέση.
Προσοχή όμως, η σχέση δεν είναι κάτι απλό, όπως το να φτιάξεις κεφτεδάκια, για τα οποία η εκμάθηση μερικών βημάτων αποφέρει τέλεια αποτελέσματα κάθε φορά. Πρόκειται για το αποτέλεσμα μιας διαρκούς προσπάθειας, μιας προσπάθειας που είναι ιδιαίτερα κοπιαστική, τουλάχιστον στα πρώτα βήματα. Ωστόσο, τα πράγματα βελτιώνονται στην πορεία και η σκληρή δουλειά μπορεί να γίνει διασκεδαστική. Μόλις αρχίσετε να βλέπετε τους καρπούς της προσπάθειάς σας και να απολαμβάνετε μεγαλύτερη κατανόηση και καλύτερες αλληλεπιδράσεις με τον σύντροφό σας, θα αποκτήσετε φυσικό κίνητρο να συνεχίσετε και να δουλέψετε ακόμη πιο σκληρά. Τελικά, η σκληρή δουλειά δεν φαίνεται καθόλου σκληρή ή δουλειά, αλλά γίνεται φυσική συμπεριφορά που θέλουμε να συνεχίσουμε να εφαρμόζουμε.
Ποια η σημασία της παραδοσιακής ελληνική οικογένεια;
Το Ινστιτούτο Beck διευκρινίζει ότι η CBT για τις συντροφικές σχέσεις παρέχει εργαλεία για: i) τη βελτίωση της επικοινωνίας των συντρόφων, ii) τη διόρθωση παρερμηνειών και iii) την ενίσχυση των υγιέστερων πτυχών της σχέσης. Όσον αφορά την ελληνική οικογένεια, σύμφωνα με το άρθρο «The Family Strengths in Greece Then and Now» στο επιστημονικό περιοδικό Marriage & Family Review, τα μέλη της οικογένειας: «δεν επιδιώκουν να βρουν λύση στα προβλήματά τους μέσω ψυχαναλυτών και, αν το κάνουν, είναι πιθανό να δυσκολεύονται στην εφαρμογή της βοήθειας. Η φροντίδα και η συμβουλή των δικών τους ανθρώπων είναι αυτό που αναζητούν και εφαρμόζουν. Η οικογένεια ενισχύεται καθώς τα μέλη αναλογίζονται τον εαυτό τους, ακούγοντας τις απόψεις των κοντινών τους προσώπων».
Δεν θα ήταν, λοιπόν, παράτολμο να ειπωθεί ότι τα συγκεκριμένα εργαλεία της CBT αποτελούν θεμέλιο για τη δομή της παραδοσιακής ελληνικής οικογένειας, η οποία περιλάμβανε, εκτός από τους γονείς και τα παιδιά, και τους παππούδες, τις γιαγιάδες, καθώς και, κατά περίπτωση, θείους και θείες. Αυτή η οικογενειακή μορφή βασιζόταν στην ανοιχτή και συνεχιζόμενη επικοινωνία μεταξύ των μελών της, βοηθώντας στην ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας και τρόπων έκφρασης των συναισθημάτων και των σκέψεων του κάθε μέλους της οικογένειας, γεγονός που επέτρεπε στη συντροφική σχέση την αλληλοκατανόηση, την αποκατάσταση προβλημάτων και τη διαφυγή από το αδιέξοδο των παρερμηνειών. Το αξιοσημείωτο, βέβαια, είναι ότι στην παραδοσιακή ελληνική οικογένεια η αλληλεπίδραση και οι επαφές παρέμεναν στενές, ακόμη και όταν η νέα γενιά δημιουργούσε τη δική της οικογένεια. Σε αντίθεση, σε πολλές δυτικές κοινωνίες, όπου οι οικογενειακοί δεσμοί εξασθενούν, απομακρύνοντας τα μέλη και στερώντας τους την υποστήριξη και τις συμβουλές των μεγαλύτερων.
Η οικογενειακή αλληλεπίδραση ενίσχυε τις υγιείς πλευρές των σχέσεων, προάγοντας τη συναισθηματική σύνδεση και την αμοιβαία υποστήριξη μέσω κοινών δραστηριοτήτων, όπως οι οικογενειακές συγκεντρώσεις (π.χ. θρησκευτικές γιορτές, όπου η οικογένεια συναντιέται για να γιορτάσει και να αναβιώσει παραδόσεις από γενιά σε γενιά). Επιπλέον, η αίσθηση του φιλότιμου, μια θεμελιώδης αξία του ελληνικού πολιτισμού, ενίσχυε αυτές τις σχέσεις, ενθαρρύνοντας την αμοιβαία προσφορά, όπως όταν ένα μέλος της οικογένειας βοηθά έναν συγγενή χωρίς να περιμένει ανταμοιβή, αλλά γιατί το θεωρεί καθήκον και ένδειξη αγάπης.
Όπως και άλλες μεσογειακές οικογένειες, η ελληνική διατηρεί έντονα κολεκτιβιστικά χαρακτηριστικά, τα οποία ενισχύουν την επικοινωνία και την αλληλοϋποστήριξη μεταξύ των μελών. Ένα καθοριστικό στοιχείο αυτής της δυναμικής είναι το μεσημεριανό γεύμα, το οποίο αποτελεί τον πυρήνα της καθημερινής αλληλεπίδρασης. Παρά τις διαφορετικές ώρες και υποχρεώσεις, η ελληνική οικογένεια προσπαθεί να διατηρήσει αυτή την παράδοση, επιτρέποντας στα μέλη να συζητήσουν και να επιλύσουν μικρές παρεξηγήσεις πριν εξελιχθούν σε μεγαλύτερα προβλήματα. Αυτή η συνάντηση ενισχύει την επικοινωνία και βοηθά τα μέλη να διαχειριστούν τις προκλήσεις της καθημερινότητας, υποστηρίζοντας ο ένας τον άλλον.
Επιπλέον, το κυριακάτικο οικογενειακό τραπέζι, που ακολουθεί συνήθως τη Θεία Λειτουργία, προσφέρει πολύτιμο χρόνο για συζήτηση και ανταλλαγή σκέψεων. Στο διευρυμένο οικογενειακό πλαίσιο, η εμπειρία των μεγαλύτερων μελών βοηθά το ζευγάρι να προσδιορίσει το πρόβλημα και να εξετάσει τις συνέπειες κάθε λύσης, ενισχύοντας την ικανότητα του ζευγαριού να λαμβάνει ρεαλιστικές αποφάσεις. Ένα σημαντικό στοιχείο αυτής της διαδικασίας είναι ότι τα μέλη της οικογένειας δεν περιορίζονται μόνο στην πρόταση λύσεων, αλλά αναλαμβάνουν και την ευθύνη για την εφαρμογή τους, εάν χρειαστεί. Η αναλυτική συζήτηση και η συμμετοχή όλων στη διαδικασία εφαρμογής των λύσεων ενισχύει την αίσθηση της συλλογικής προσπάθειας, μειώνοντας τις εντάσεις και ενδυναμώνοντας τη σχέση.
Η συνέχεια του ταξιδιού: Τι ακολουθεί;
Η ελληνική οικογένεια ποτέ δεν εξελίχθηκε σε απομόνωση από την κοινωνία στην οποία ανήκει. Οι τρεις τελευταίες γενιές έχουν βιώσει πολύ διαφορετικές εμπειρίες, καθώς η κοινωνία και η οικογένεια υπήρξαν μάρτυρες ραγδαίων μεταβολών. Από την παραδοσιακή οικογένεια περάσαμε στην πυρηνική και στη συνέχεια σε ένα σύγχρονο οικογενειακό πρότυπο, το οποίο βασίζεται στη μεταμοντέρνα ζωή της σύγχρονης κοινωνίας, η οποία προσπαθεί να επανεπινοήσει την αγάπη. Αυτή η κοινωνία φαίνεται να ακολουθεί μια φθίνουσα πορεία τα τελευταία χρόνια, με την κρίση αξιών να αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες αυτής της πορείας. Για να κατανοήσει κανείς καλύτερα αυτή τη νέα πραγματικότητα, μπορεί να την ερμηνεύσει μέσα από τις θέσεις του Νοτιοκορεάτη φιλοσόφου Byung-Chul Han.
Ο Byung-Chul Han έχει αναλύσει με σαφήνεια αυτή τη μετάβαση, επισημαίνοντας πως η σύγχρονη κοινωνία της επίδοσης έχει αντικαταστήσει τις παραδοσιακές αξίες της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας με τον ατομικισμό, την επιδίωξη της προσωπικής ευημερίας και τη ναρκισσιστική ικανοποίηση. Το καταθλιπτικό υποκείμενο της επίδοσης βυθίζεται όλο και περισσότερο στον εαυτό του, απομακρύνοντάς το από αξίες όπως η συντροφικότητα, η αμοιβαία στήριξη και η συλλογικότητα, οι οποίες κάποτε αποτελούσαν τα θεμέλια της ελληνικής οικογένειας και μιας αρμονικής συντροφικής σχέσης. Στην κοινωνία της επίδοσης, η αγάπη μετατρέπεται σε σεξουαλικότητα, υποτασσόμενη στις επιταγές της επίδοσης. Όμως, ο έρωτας είναι πέρα από την επίδοση. Όπως επισημαίνει ο φιλόσοφος Alain Badiou στην εισαγωγή στο έργο του Han Η Αγωνία του Έρωτα, «η αγάπη αποστρέφεται όλες αυτές τις νόρμες του σύγχρονου κόσμου». Οι προφητείες του Aldous Huxley στο Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος φαίνεται να επιβεβαιώνονται, καθώς η οικογένεια και οι αξίες της αποδυναμώνονται, προσαρμοζόμενες στις απαιτήσεις μιας κοινωνίας που ελέγχεται από την τεχνολογία και τον ατομισμό.
Παρά ταύτα, όπως οι αναμνήσεις του Οδυσσέα τον οδήγησαν πίσω στην Ιθάκη και στην οικογένειά του, μετά από δύο δεκαετίες πολέμου και περιπλανήσεων γεμάτων πειρασμούς και δελεασμούς, έτσι και η νέα γενιά φαίνεται να επαναφέρει τη δάδα του παρελθόντος στο παρόν. Ανακαλύπτει ξανά τις παραδοσιακές αξίες, οι οποίες, παρά τις επιθέσεις που υπήρξαν τα τελευταία τριάντα χρόνια, εξακολουθούν να διατηρούν τη σημασία τους. Η παράδοση φαίνεται να παραμένει ζωντανή και πάντα παρούσα. Ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι η οικογένεια παραμένει η πιο σημαντική αξία για τους νέους Έλληνες.
Στην προσπάθεια ενίσχυσης των νέων προοπτικών πάνω σε ένα στέρεο υπόβαθρο, ενισχυμένο από τις αναμνήσεις, το επόμενο άρθρο, το δεύτερο της θεματολογίας με τίτλο «Χτίζοντας μια Βαθιά και Διαρκή Συντροφική Σχέση», θα εμβαθύνει στην αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των συντρόφων, παρουσιάζοντας πρακτικές τεχνικές της CBT. Στόχος είναι οι σύντροφοι που επιθυμούν να βελτιώσουν τη σχέση τους να κατανοήσουν καλύτερα τη σημασία αυτών των τεχνικών και να προχωρήσουν σε δράση. Ωστόσο, καθώς η αποτελεσματική επικοινωνία από μόνη της δεν αρκεί πάντα για την ορθή λήψη κοινών αποφάσεων, στο τρίτο και τελευταίο άρθρο της παρούσας θεματολογίας θα εισαχθεί η διαδικασία επίλυσης προβλημάτων. Η τεχνική αυτή, στην περίπτωση των ζευγαριών, αποκτά μια ευρύτερη διάσταση, καθώς οι σύντροφοι πρέπει να συνεργάζονται, να συμβιβάζονται και να δρουν βάσει αμοιβαίων και συναινετικών αποφάσεων.
Μέχρι το επόμενο άρθρο!
Να θυμάστε: «Μεταβαλλόμενον ἀναπαύεται», τουτέστιν, «Στην αλλαγή βρίσκουν τα πράγματα ανάπαυση», κατά τον Ηράκλειτο. Όμως, ο μόνος άνθρωπος που μπορείτε να αλλάξετε άμεσα είναι ο εαυτός σας. Συχνά, οι αλλαγές ενός συντρόφου επιφέρουν αξιοσημείωτες αλλαγές και στον άλλον. Η αλλαγή ξεκινά από εσάς. Πρώτα πρέπει να ξεπεράσετε τις δικές σας ταραγμένες σκέψεις. Δεν είστε μέντιουμ για να μαντέψετε μια αόρατη κατάσταση! Αυτό που πιστεύετε μπορεί να ισχύει, αλλά μπορεί και όχι. Υιοθετήστε μια πιο επιφυλακτική διάθεση. Θυμηθείτε, έχετε την τάση να διακρίνετε στοιχεία που επιβεβαιώνουν τις προκαταλήψεις σας, και να φτάνετε σε άδικες κρίσεις. Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες, σκεφτείτε εναλλακτικές εξηγήσεις για τη συμπεριφορά του συντρόφου σας και μην βιαστείτε να τον δικάσετε. Ελέγξτε την ακρίβεια αυτού που «διαβάσατε» στο μυαλό του. Προσπαθήστε να δίνετε ερμηνείες βλέποντας τις καταστάσεις μέσα από ένα θετικό πρίσμα.
Μην χάνετε χρόνο, γρηγορείτε. Για άλλη μια φορά: Καλή επιτυχία – και σκληρή δουλειά – και στους δύο.
Παλικρούσης Λ. Θωμάς, Ψυχολόγος, MSc, PhD(c)
