Πενήντα (50) χρόνια μετά τα γεγονότα Πολυτεχνείου στις 17 Νοεμβρίου 1972, η Ελλάδα τιμά, για ακόμα μια χρονιά, τη δυναμική και ειρηνική εξέγερση των φοιτητών κατά του Απριλιανού καθεστώτος. Μια εξέγερση που άφησε τη σημαντική της παρακαταθήκη στο «χρονοντούλαπο» της σύγχρονης κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας και γι’ αυτό αξίζει μια εξέχουσα θέση στη συλλογική μνήμη μέχρι σήμερα.
Το φοιτητικό κίνημα το 1973 διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξέγερση κατά του αυταρχικού καθεστώτος που εγκατέστησαν με πραξικόπημα οι Συνταγματάρχες του Γεωργίου Παπαδόπουλου στις 21 Απριλίου του 1967. Σύμφωνα με τον ιστορικό, Κωστή Κορνέτη, η δυναμική της εξέγερσης των φοιτητών, κατάφερε μέσω του αυθορμητισμού της, να διαπεράσει όλους τους δισταγμούς, τις αντιρρήσεις και τις πολιτικές μικροσκοπιμότητες, δημιουργώντας ένα από τα μεγαλύτερα ιστορικά ορόσημα της εποχής μας και μεταδίδοντας το μήνυμα ότι ανέκαθεν οι νεολαίες είχαν τη δύναμη να οραματίζονται και να αλλάζουν τα status quo, μέσα από την κοινωνική κινητοποίηση, τις δράσεις και τη ρητορική τους.
Πενήντα χρόνια μετά, «το Πολυτεχνείο ζει» και συμπυκνώνει όλα τα διαχρονικά στοιχεία των αγώνων ενάντια στην καταστολή, θυμίζοντάς μας τα συνθήματα που «κάποιος έγραψε στον τοίχο με μπογιά», καθώς και τις κομβικές εκείνες μέρες του 1973 που εκφράζουν ελπίδα για τους αδικαίωτους πόθους μιας ολόκληρης κοινωνίας.
Το χρονικό των γεγονότων
1967: Η δικτατορία εγκαθιδρύεται
Από την πρώτη κιόλας στιγμή της επιβολής του, το αυταρχικό χουντικό καθεστώς εφήρμοσε ένα καθολικό σύστημα καταστολής, προκειμένου να διασφαλίσει το περίφημο δίπτυχο του «ο νόμος και η τάξις», ενώ παράλληλα αποτέλεσε την πιο ακραία εκδοχή της μετεμφυλιακής ιδεολογικής υπερδομής του ελληνικού κράτους, που βασιζόταν στον εμπαθή αντικομουνισμό και στην εξύμνηση του «μεταφυσικού» ελληνικού πνεύματος.
Σε πολιτικό επίπεδο, η περίοδος 1967-1974 θα αποτελέσει ισχυρό πλήγμα για τις αριστερές οργανώσεις της ελληνικής νεολαίας, οι οποίες στο σύνολό τους θα κηρυχθούν παράνομες, την ίδια στιγμή που στο διεθνές επίπεδο επικρατεί αναβρασμός με τις μεγάλες εξεγέρσεις στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α. (Άνοιξη της Πράγας, Γαλλικός Μάης του ’68, πορείες διαμαρτυρίας στην Αμερική ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ).
Ενόσω, λοιπόν, στην Αμερική εκτυλίσσεται το «καλοκαίρι αγάπης» του Woodstock και όλο και περισσότεροι χίπηδες, οπαδοί του drop out φαίνεται να πολιτικοποιούνται, το ελληνικό συνδικαλιστικό κίνημα πέφτει σε αναγκαστική σιγή, καθώς η δικτατορική βία επανεισάγει το συντηρητικό τρίπτυχο του «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια».
Η πολιτική δραστηριότητα ιδίως στα ελληνικά πανεπιστήμια, υπήρξε για πολύ καιρό ελεγχόμενη από τους πράκτορες και τα όργανα της χούντας, ενώ στις αρχές του 1970 θα καταστεί πλέον σαφές ότι ο ριζοσπαστισμός της νεολαίας αποτελεί κάτι το «ανεξέλεγκτο» που θα πρέπει να τιθασευτεί.
Από το 1967 και μετά, οτιδήποτε αφορά την ελευθερία δράσης και κίνησης ενός ανθρώπου, θα βρίσκεται εφεξής υπό έλεγχο και στενή παρακολούθηση.
Η αυστηρή προληπτική λογοκρισία στα βιβλία, στον Τύπο, όσο και στα υπόλοιπα μέσα μαζικής ενημέρωσης δε μπορούσε ασφαλώς να μην περιλαμβάνει τους δίσκους και το τραγούδι, αφού κάθε είτε έμμεση είτε άμεση πολιτική αναφορά απαγορευόταν και επέφερε κυρώσεις, πράγμα που ίσχυε, φυσικά για όλα: για τη μουσική, για το ελληνικό ροκ, για τη διασκέδαση, το ντύσιμο, τη μίνι φούστα, τα μακριά μαλλιά, τη συμπεριφορά στους δημόσιους χώρους, με λίγα λόγια: τα πάντα.
Οι ειδήσεις για τα γεγονότα του εξωτερικού ταξίδευαν στην Ελλάδα πότε παραμορφωμένες πότε υποβαθμισμένες, δεδομένου ότι η προπαγάνδα του καθεστώτος διέδιδε στρεβλές περιγραφές των γεγονότων που εκτυλίσσονταν εκείνη τη στιγμή στον υπόλοιπο κόσμο. Η προπαγάνδα στον Τύπο αποτέλεσε ζωτικό στοιχείο της αναμορφωτικής διαδικασίας που ανέλαβαν οι Συνταγματάρχες με σκοπό τη χειραγώγηση της γνώμης και την απομάκρυνση του κόσμου από συμπεριφορές που κρίθηκαν «αντεθνικές» και «ανθελληνικές».
Η ριζοσπαστικοποίηση ξεκινά
Η ριζοσπαστικοποίηση του φοιτητικού κινήματος το 1973 βρίσκει το καθεστώς των Συνταγματαρχών στο απόγειο του πειράματος της ελεγχόμενης φιλελευθεροποίησης, με τον Γ. Παπαδόπουλο να έχει ταυτιστεί πλήρως με το καθεστώς, αναλαμβάνοντας τα αξιώματα του αντιβασιλέα, του πρωθυπουργού, του υπουργού Εξωτερικών, Εθνικής Αμύνης και Κυβερνητικής Πολιτικής.
Παράλληλα, τα μέλη του φοιτητικού κινήματος πολλαπλασιάζονται, και αυτό το ίδιο αρχίζει να προβάλλεται περισσότερο, ενώ σε ορισμένες περιστάσεις αποκτά ακόμα και την έκδηλη υποστήριξη των πολιτών.
Στα τέλη του Ιανουαρίου του 1973, αρκετοί φοιτητές ήρθαν αντιμέτωποι με τους αστυνομικούς που εισέβαλαν στο Πολυτεχνείο της Αθήνας, περιστατικό που ονομάστηκε «Μικρό Πολυτεχνείο» και το οποίο υπήρξε αποτέλεσμα της απόφασης των φοιτητών να περάσουν στην επίθεση.
Τα γεγονότα αυτά, που εξελίχθηκαν σε πολιτικό γεγονός, περιλαμβάνουν έντεκα συλλήψεις φοιτητών και παραπομπή τους σε δίκες από τις 16 μέχρις τις 19 Φεβρουαρίου 1973 με κατηγορίες όπως «περιύβρισην της αρχής» και «τεντιμποϊσμό».
Συνθήματα «Μικρού Πολυτεχνείου», Ιανουάριος 1973:
«Δεν θα περάσει ο φασισμός»,
«Κάτω οι στρατεύσεις»,
«Έξω οι βασανιστές»
Στις 14 Φεβρουαρίου 1973, τις παραμονές της «Δικής των Έντεκα», έγινε η πρώτη κατάληψη της Νομικής Σχολής ως διαμαρτυρία κατά της αστυνομικής βίας. Η κατάληψη προέβαλλε αρκετά φοιτητικά αιτήματα και υπήρξε το αποτέλεσμα του εντεινόμενου ριζοσπαστισμού και της αυξανόμενης αυτοπεποίθησής του.
Η απάντηση του καθεστώτος για αναγκαστική στράτευση αποτέλεσε αυστηρή ποινή, λόγω του ότι διέκοπτε βίαια τη φοιτητική ζωή, ενώ παράλληλα η υποχρεωτική στράτευση εφαρμόστηκε την ίδια περίπου εποχή στα στρατιωτικά καθεστώτα της Ισπανίας και της Πορτογαλίας κατά τους αποικιοκρατικούς πολέμους στην Αφρική.
Αυτή η απάντηση της χούντας στο φοιτητικό ακτιβισμό εξελίχθηκε σε «μπούμερανγκ», καθώς ακολούθησαν οι φοιτητικές κινητοποιήσεις με αίτημα την επιστροφή των στρατευμένων και η ίδια η απειλή της υποχρεωτικής στράτευσης μετατράπηκε σε βασικό παράγοντα συσπείρωσης, όπως ακριβώς συνέβη και στις Ηνωμένες Πολιτείες με τον Πόλεμο του Βιετνάμ. Η στράτευση των φοιτητών της Νομικής και το κεντρικό αίτημα της απόλυσής τους ενέτειναν τη ριζοσπαστικοποίηση του φοιτητικού κινήματος, το μοτίβο του οποίου εκδηλώθηκε στις κινητοποιήσεις που ξέσπασαν σε όλη τη χώρα και συνοψίστηκε στο σύνθημα: «Δώστε μας πίσω τ’ αδέρφια μας!».
Συνθήματα στη Νομική Σχολή, Φεβρουάριος 1973:
«Έξω οι Αμερικάνοι»,
«Κάτω η Χούντα»,
«Δημοκρατία»,
«Όχι στο ποδόσφαιρο»,
«Ε-Λ-Ε-Υ-Θ-Ε-Ρ-Ι-Α»
Σύμφωνα με τον Κωστή Κορνέτη, το αποτέλεσμα των συχνών κινητοποιήσεων τα δύο προηγούμενα χρόνια ήταν ότι οι φοιτητές απέκτησαν σταδιακά την αίσθηση μιας μειονότητας διανοουμένων, εντεταλμένη από τον ελληνικό λαό να υλοποιήσει τον κοινωνικο-πολιτικό μετασχηματισμό. Οι φοιτητές είχαν αποκτήσει την αίσθηση ότι αποτελούσαν μια ασυμβίβαστη πρωτοπορία της ελληνικής κοινωνίας ήδη απ’ την εποχή του κινήματος της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, όμως αυτό ενισχύθηκε το 1972 και κυρίως μετά τα γεγονότα του «Μικρού Πολυτεχνείου», στις αρχές του 1973.
- Άλκης Ρήγος, πρώην φοιτητής της Παντείου:
«Είχαμε τη διάχυτη αίσθηση ότι όλη η κοινωνία γυρίζει γύρω μας. Υπήρχε μια ιδιότυπη εξουσιοδότηση από την κοινωνία απέναντί μας ότι ‘‘εσείς είσαστε’’. Καβάλαγες το καλάμι μ ‘ αυτό, βέβαια, είχε και αρνητικά.»
- Στέλιος Κούλογλου:
«Στις πλάτες παιδιών είκοσι ετών είχε πέσει το βάρος μιας ολόκληρης χώρας».
14, 15 και 16 Νοέμβρη – Οι κρίσιμες μέρες
Ας ρίξουμε, όμως, μια πιο αναλυτική ματιά στα περιστατικά των τριών κρίσιμων ημερών, οι οποίες έφτασαν στο απόγειό τους με την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος, το 1973.
Η κατάληψη της 14ης Νοεμβρίου ξεκίνησε 3 μέρες πριν από την προγραμματισμένη συνέντευξη Τύπου του πρωθυπουργού Μαρκεζίνη, στην οποία επρόκειτο ο ίδιος να παρουσιάσει την κυβερνητική στρατηγική και ενδεχομένως να επεκταθεί στο «φοιτητικόν ζήτημα».
Συνθήματα κατάληψης της 14ης Νοέμβρη:
«Λαοκρατία»
«Επανάσταση Λαέ»
«Εργάτες, αγρότες και φοιτητές, ταξική συμμαχία»
«Κάτω ο στρατός»
«Έξω από το ΝΑΤΟ»
Η απουσία αστυνομικής επέμβασης στην κατάληψη της 14ης Νοέμβρη ερμηνεύτηκε από το κίνημα ως αδυναμία του καθεστώτος και συνεπώς ενισχύθηκαν οι προσπάθειες κινητοποίησης, τη στιγμή που η δικτατορία στην πραγματικότητα είχε να αντιμετωπίσει μια δομική εσωτερική κρίση, πράγμα όχι ακόμα απολύτως εμφανές.
Στις 15 Νοέμβρη, τη δεύτερη μέρα της κατάληψης, μπήκαν στο Πολυτεχνείο ακόμα περισσότεροι διαδηλωτές, ενώ απ’ την κίνηση, τα οχήματα δυσκολεύονταν να κυκλοφορήσουν στους κεντρικούς δρόμους γύρω απ’ το κτήριο, πράγμα που έδωσε την ευκαιρία στους φοιτητές να διανείμουν προκηρύξεις και να γράψουν συνθήματα σε τρόλεϊ και λεωφορεία, καλώντας ανοιχτά τον κόσμο να διαδηλώσει κατά της δικτατορίας.
Η 15η Νοέμβρη, περιγράφεται στις περισσότερες βιωματικές αφηγήσεις ως «γιορτή» και αποτελεί μέρα με έντονο κλίμα ευφορίας και αισθημάτων αλληλεγγύης και συντροφικότητας, γεγονός που αποτέλεσε έναν από τους πιο προσφιλείς κοινούς τόπους στη μνήμη της γενιάς του Πολυτεχνείου.
Το Πολυτεχνείο έθεσε σε δοκιμασία την αποτελεσματικότητα του φοιτητικού κινήματος, το οποίο αρχικά κατασκεύασε επί τούτου ένα ραδιοφωνικό πομπό βραχέων κυμάτων που εξέπεμπε καθ’ όσον συνεχιζόταν η κατάληψη στο Πολυτεχνείο.
Ο «Ραδιοφωνικός σταθμός των ελεύθερων και αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων και αγωνιζόμενων Ελλήνων» ήταν υπό την εποπτεία της Συντονιστικής Επιτροπής και αναμετέδιδε το βασικό μήνυμα ότι οι φοιτητές είχαν οχυρωθεί μέσα στο κτήριο του Πολυτεχνείου καλώντας το λαό σε εξέγερση.
Η Μαρία Δαμανάκη, βασική εκφωνήτρια του σταθμού, έδινε τόνο στην κινητοποίηση και σφυρηλάτησε το περίφημο σύνθημα που έμελλε να αναδειχθεί σε κεντρικό σύνθημα της κατάληψης: «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία», το οποίο συνοδευόταν από τραγούδια του Θεοδωράκη, που αναμεταδίδονταν σε όλη τη διάρκεια της κατάληψης.
Ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου αναδείχθηκε ως το σημαντικότερο ενημερωτικό μέσο στα χέρια των φοιτητών, ενώ σύμφωνα με το Δημήτρη Παπαχρήστο, έναν από τους τέσσερις εκφωνητές του σταθμού, η «γλώσσα ξανά βρήκε το νόημά της».
Πολλά συνθήματα στις κινητοποιήσεις του Πολυτεχνείου (βλ. «Εργάτη πεινάς γιατί τους προσκυνάς;») τόνιζαν την οικονομική στέρηση, καθώς η κρίση και η νομισματική υποτίμηση είχαν διαμορφώσει μια διαφορετική ατμόσφαιρα από εκείνη των τελευταίων ετών της προηγούμενης δεκαετίας με τη σχετική ευμάρεια. Στιγμιότυπο από το YouTube.
Με τη διακήρυξη της 16ης Νοεμβρίου, η Συντονιστική Επιτροπή δήλωνε ρητά ότι στόχος του κινήματος ήταν η ανατροπή του καθεστώτος στο πλαίσιο του εθνικού αγώνα, καλώντας το λαό να υποστηρίξει με κάθε κόστος την εξέγερση.
Με την εξέλιξη της κατάληψης, οι συμμετέχοντες διαμόρφωναν από κοινού την αίσθηση ότι επρόκειτο για μια μοναδική ευκαιρία να αλλάξουν την πορεία των γεγονότων:
- Δαφέρμος:
«Ο κόσμος ήταν πυρωμένος, ήτανε ξαναμμένος, σου λέει ‘‘άει στο διάολο, δεν αντέχω άλλο, εδώ, τόσος πολύς κόσμος, θα τους πηδήξουμε τώρα, έτσι.’’»
- Ιωάννα Καρυστιάνη:
«Ο καθένας, τέτοιες στιγμές που είναι τόσο κορυφαίες, κάνει τρελά σενάρια… Νομίζω πως το έβλεπα παντού, ήτανε αποφασισμένοι όλοι, όσο κι αν σου φαίνεται αυτό τρελό, ήταν η υπέρβαση, από ένα σημείο και μετά σε κάνει να μην έχεις επαφή με την πραγματικότητα… Στην υπέρβαση- πώς το λένε- απογειώνεσαι, εμείς είχαμε απογειωθεί, δε μας άγγιζε πια αυτό. Χωρίς να ξέρουμε συνειδητά ότι γράφεται ιστορία εκείνη την ώρα».
Η κυβέρνηση, παράλληλα, περιγράφοντας το κίνημα ως «αναρχικό», επεδίωκε συνειδητά να ανακαλέσει τις μνήμες από τη διαρκή κοινωνική αναταραχή της περιόδου της «αναρχίας», όπως συχνά αποκαλούσαν τα χρόνια προ του 1967. Χαρακτηρίζοντας το Πολυτεχνείο «αναρχία», η χούντα απέβλεπε να προκαλέσει συνειρμούς, επαναφέροντας μνήμες από τα Δεκεμβριανά, αλλά ακόμα και από τα Ιουλιανά του 1965, τα οποία παλαιότερα η δεξιά προπαγάνδα είχε εξισώσει με τον «Κόκκινο Δεκέμβρη».
Τελικά, όπως άλλωστε γνωρίζουμε, η αντίδραση της χούντας απέναντι στην κατάληψη του Πολυτεχνείου πήρε διάσταση ακραίας καταστολής, με σκοπευτές να πυροβολούν τους διαδηλωτές από ταράτσες λίγο πριν τα μεσάνυχτα, ενώ τα χαράματα της 17ης Νοέμβρη του 1973 τα τανκς, απόλυτα σύμβολα της χούντας, η οποία έδειξε το πιο βίαιο πρόσωπό της, κατευθύνθηκαν προς το Πολυτεχνείο όπου βρίσκονταν οι φοιτητές.
Κι ενώ τα τεθωρακισμένα οχήματα κατευθύνονταν προς το Πολυτεχνείο λίγο μετά τα μεσάνυχτα, η χούντα ανέφερε πως οι φοιτητές ήταν οπλισμένοι με τουφέκια και άλλα όπλα.
Ωστόσο, η Συντονιστική Επιτροπή είχε αποφασίσει να μη χρησιμοποιηθούν ούτε βόμβες μολότοφ ούτε τίποτε άλλο έναντι των αστυνομικών δυνάμεων και, αντίστοιχα, παρότι τα εργαστήρια εντός του Πολυτεχνείου διέθεταν χημικά, τα οποία θα μπορούσαν να έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή εκρηκτικών, τίποτε από αυτά δεν έγινε.
Αντιθέτως, επιλέχθηκε η στρατηγική της ειρηνικής διαμαρτυρίας, σηματοδοτώντας ξεκάθαρα την αποστασιοποίησή της από την παράλογη βία του καθεστώτος, απόφαση, η οποία, ωστόσο, δεν βρήκε άπαντες σύμφωνους.
Παραθέτουμε ενδεικτικές βιωματικές αφηγήσεις/εντυπώσεις, οι οποίες, όχι απλώς αποδίδουν ικανοποιητικά την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στις 17 Νοέμβρη του 1973, αλλά είναι κρίσιμες για τη συγκρότηση και την αυτοαναπαράσταση της γενιάς του Πολυτεχνείου:
- Καρυστιάνη:
«Σου λέω ήτανε πέντε χιλιάδες παιδιά στο Πολυτεχνείο και ήταν όλοι έτοιμοι να πεθάνουνε. Δεν φοβότανε κανείς, ήταν τανκς γύρω γύρω- μόνο αυτή τη στιγμή να σκεφτείς, ότι είναι τανκς γύρω γύρω, ήτανε νύχτα, πέφτανε σφαίρες, είχαν ήδη σκοτωθεί παιδιά. Στο γιατρείο, ας πούμε, εγώ θυμάμαι που φέραν έναν που κρεμόταν το πόδι από μια πέτσα, είδα δύο σκοτωμένους- και κανένας εκείνη τη στιγμή να φύγει, να διασωθεί ο ίδιος.»
- Κατερίνα:
«Εκεί που είχαν στους τοίχους στα γκαράζια φωτογραφίες μηχανών και κοριτσιών, τις ξήλωσαν κι έκαναν ταπετσαρία από τα χειρόγραφα συνθήματα, «Κάτω η Χούντα Παπαδόπουλου» και όλ’ αυτά. Δηλαδή μέσα σε λίγες μέρες όλοι αυτοί, όλος αυτός ο μύθος της νεολαίας της αποπροσανατολισμένης, της ποδοσφαιρόφιλης, κι έτσι κι αλλιώς, κατέρρευσε. Και νομίζω πως αυτό σημαίνει πως κανείς δεν πρέπει να υποτιμά τους νέους ανθρώπους σε όλες τις εποχές, όχι μόνο στο Πολυτεχνείο. Δηλαδή αυτά τα παιδιά που δεν είχαν ιδέα ούτε από Μαρκούζε, ούτε από Κολιγιάννη, ούτε από Ζαχαριάδη, που εμείς τα θεωρούσαμε πάρα πολύ σημαντικά, μπήκανε αμέσως, πιάσαν το νόημα. Και με λιγότερους ενδοιασμούς απ’ ό, τι πολλοί από μας που συζητούσαμε για οργανωμένο αυθόρμητο κι έτσι.»
- Δημήτρης Χατζησωκράτης, πρώην μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής:
«Το πόδι του κρεμόταν σε μια ίνα και τραγουδούσε τον εθνικό ύμνο και σήκωνε το χέρι με το σήμα της νίκης. Αυτά είναι ανεπανάληπτα πράγματα. Να είσαι έτσι, το αίμα σου να τρέχει ποτάμι, να το βλέπεις, και εσύ να έχεις το χέρι έτσι και να λες τον εθνικό ύμνο· είναι μια σκηνή που δε θα ξεχάσω ποτέ.»
- Γιώργος Κοτανίδης, ηθοποιός:
«Είδαμε τα τανκς να φτάνουν μπροστά στο Πολυτεχνείο. Θυμήθηκα μια ταινία που είχα δει μικρός στη Θεσσαλονίκη, στον κινηματογράφο ‘‘Κεντρικόν’’, που έδειχνε την είσοδο των Γερμανών στην Πράγα, με τα τανκς και τα Ες Ες να παρελαύνουν, προκαλώντας τρόμο στους λιγοστούς Τσέχους που παρακολουθούσαν- δεν θυμάμαι ποια ταινία ήταν, αλλά αυτή η σκηνή έχει μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη, σαν σιωπηλή αναμέτρηση του πάνοπλου κατακτητή με τον άοπλο λαό. Αυτό μου ήρθε στο νου όταν είδα τα τανκς να φτάνουν, να παρατάσσονται στην Πατησίων και το ένα από αυτά να σταματάει και αν στρέφεται προς την πύλη του Πολυτεχνείου, με τους στρατιώτες και τους μπάτσους να μας περικυκλώνουν».
- Δαμοφλή:
«Και εκείνη τη νύχτα ήταν σαν γουέστερν η Αθήνα- μπαμ μπουμ, ας πούμε.»
Βράδυ της 16ης Νοεμβρίου γίνονται κάποιες διαπραγματεύσεις για να αποχωρήσουν οι φοιτητές. Οι δρόμοι γύρω από το Πολυτεχνείο έχουν κατακλειστεί από αστυνομικούς και ανθρώπους της ασφάλειας. Το αίσθημα του φόβου όμως έχει εγκαταλείψει απολύτως τους φοιτητές. «Πότε θα κάνει ξαστεριά» παίζουν τα μεγάφωνα, 20χρονα παιδιά σκαρφαλωμένα στην κεντρική πύλη ανεμίζουν ελληνικές σημαίες, φωνάζοντας «κάτω η χούντα». Για πρώτη φορά ίσως οι χουντικοί καταλαβαίνουν ότι η νεανική ορμή μπορεί να τους καταπιεί.
Τεθωρακισμένα απέναντι στους φοιτητές
Οι χουντικοί αποφασίζουν να καταστείλουν την εξέγερση. Και το κάνουν με τον μόνο τρόπο που γνωρίζουν. Με τη βία. Κατεβάζουν στρατό στο κέντρο της πόλης, τοποθετούν τεθωρακισμένα απέναντι από το Πολυτεχνείο. ΟΙ φοιτητές παραμένουν στον χώρο, παραμένουν σκαρφαλωμένοι στην πύλη «Είμαστε άοπλοι» ακούγεται η φωνή του Δημήτρη Παπαχρήστου από τον ραδιοφωνικό σταθμό… «Αδέλφια μας στρατιώτες», λέει ο εκφωνητής που μιλά στους συνομήλικους του που διατάχθηκαν να παραταχθούν έξω από το χώρο.
Ανήκουν στην ίδια γενιά, κάποια απ’ αυτούς ενδεχομένως πριν από λίγους μήνες να βρίσκονταν στα αμφιθέατρα. Τη σιγή του δρόμου διακόπτει βίαια η μηχανή του ερπιστριοφόρου που βρίσκεται απέναντι από την πύλη. Δεν υποχωρεί κανείς. Τα παιδιά πάνω στην πύλη ανεμίζουν τις σημαίες, τραγουδούν. Το άρμα αρχίζει να κινείται. Πλησιάζει την πύλη. Λίγα μέτρα πριν φτάσει επιβραδύνει. Δύο δευτερόλεπτα που κόβουν την ανάσα. Ο οδηγός του άρματος πατά δυνατά το γκάζι και το τεθωρακισμένο λιώνει την σιδερένια πόρτα. Ο στρατός εισβάλλει στο χώρο. Αστυνομικοί εφορμούν στο χώρο και συλλαμβάνουν. Ακούγονται πυροβολισμοί. Μέχρι την επόμενη μέρα το πρωί τα πυρά θα αφήσουν δεκάδες νεκρούς στους δρόμους. Η χούντα δείχνει για μία ακόμα φορά το αποκρουστικό της πρόσωπο. Οι φοιτητές γράφουν μία από τις λαμπρότερες στιγμές της ελληνικής ιστορίας.
H επόμενη μέρα: Τα πρωτοσέλιδα μετά την εξέγερση Πολυτεχνείου
«ΤΟ ΒΗΜΑ»
Η εφημερίδα κυκλοφόρησε με τίτλο «Νεκροί και Τραυματίες στο Κέντρο των Αθηνών».
Στην πρώτη σελίδα, «Το Βήμα» έγραφε -μεταξύ άλλων- τα εξής: «Από την όλη μέχρι τώρα στάση του ελληνικού λαού και από την διαδρομή των τελευταίων εξήμισυ ετών, μέχρι και των γεγονότων των ημερών αυτών, θα έπρεπε να είχε ήδη πεισθεί η σημερινή Κυβέρνηση πως μοναδική διέξοδον αποτελεί η πραγματική αποκατάσταση της ανόθευτης λαϊκής κυριαρχίας. Στις κρίσιμες αυτές ώρες, υποδηλώνεται πόσον ασύμφορη είναι η εμμονή σε αυταρχικά καθεστώτα. Ο ελληνικός λαός στο σύνολό του, καθώς και οι πραγματικοί του φίλοι στην Ευρώπη, επιθυμούν την πολιτική γαλήνη για τον τόπο μας. Όχι όμως με μιαν επιβεβλημένη αποτελμάτωση που προκαλεί περιοδικά επικίνδυνες εκρήξεις δυσφορίας, αλλά δημοκρατικήν ομαλότητα που θα ετερμάτιζε μιαν αποδεδειγμένα μη βιώσιμη κατάσταση».
Στις εσωτερικές σελίδες η εφημερίδα έδινε επίσης το χρονικό των τραγικών γεγονότων, τους νεκρούς, τους τραυματίες, ενώ συνέχιζε το εκτενές ρεπορτάζ της από τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα.
«ΤΑ ΝΕΑ»
Η εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» κυκλοφόρησε με τίτλο: «Εξεκενώθη το Πολυτεχνείο, Επενέβησαν Άρματα Μάχης».
Η εφημερίδα έγραφε -μεταξύ άλλων- τα εξής: «θεωρείται πολύ πιθανή αιφνίδια επιστροφή Καραμανλή». Ακόμα, αναφέρονταν τα ονόματα των νεκρών και ο αριθμός των τραυματιών και των συλληφθέντων, ενώ στην πρώτη σελίδα παρέθετε τις «Δηλώσεις των πολιτικών και της Κυβέρνησης».
«Η ΒΡΑΔΥΝΗ»
Η «Βραδυνή» κυκλοφόρησε με τίτλο: «Άρματα Μάχης Έζωσαν Την Αθήνα». «Αίμα Έρρευσε. Νεκροί και τραυματίαι κατά τας συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών – Αστυνομίας».
Το χρονικό της εφημερίδας ανέφερε τα εξής: «Την 3.30 πρωϊνήν εξεκένωσαν το Πολυτεχνείον. Τα τανκς ενεφανίσθησαν και πάλιν από του μεσονυκτίου εις την πρωτεύουσαν δια να προσδώσουν απολύτως δραματικήν μορφήν εις τας φοιτητικάς εκδηλώσεις, αι οποίαι εσημειώθησαν κατά το τελευταίον τετραήμερον εις Αθήνας, με τον αιματηρόν επίλογον. Ολίγας ώρας ενωρίτερον, το αίμα έρρευσεν εις κεντρικάς περιοχας των Αθηνών, κατόπιν των αλλεπαλλήλων διαδηλώσεων και των συγκρούσεων αι οποίαι ηκολούθησαν μετά την δυναμικήν επέμβασιν της Αστυνομίας. Υπολογίζονται εις 4 οι νεκροί των χθεσινών αιματηρών συγκρούσεων και εις εκατοντάδας οι τραυματίαι».
Σε άλλο άρθρο της η εφημερίδα παρουσίαζε την «εικόνα καταστροφής» που εμφάνιζε το κέντρο της Αθήνας το προηγούμενο βράδυ, ενώ φιλοξενούσε και δηλώσεις των πολιτικών και της «κυβέρνησης».
«ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ»
Η εφημερίδα κυκλοφόρησε την 17η Νοεμβρίου με τίτλο «3 μετά τα μεσάνυχτα – Τα τανκς κατέστειλαν την εξέγερσι».
Στο χρονικό της ανέφερε: «Η τριήμερη φοιτητική εξέγερσις, που άρχισε το μεσημέρι της παρελθούσης Τρίτης με επίκεντρο το Πολυτεχνείο κατεστάλη σήμερα τα ξημερώματα από τα τανκς που άρχισαν να κατεβαίνουν στο κέντρο της Αθήνας, στις 2 μετά τα μεσάνυχτα και αφού είχαν προηγηθεί σκληρές ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ αστυνομίας και φοιτητών σε μεγάλη έκτασι στο κέντρο των Αθηνών, με αποτέλεσμα κατά πρωινές πληροφορίες, τέσσερις νεκρούς και δεκάδες τραυματίες».
Στις εσωτερικές της σελίδες περιλάμβανε ρεπορτάζ από το χρονικό των μαχών και την έφοδο των τανκς και παρουσίαζε τα γεγονότα Θεσσαλονίκης και Πάτρας.
Καθεστώς Ιωαννίδη: Ο «αόρατος δικτάτορας»
Με την κατάληψη του Πολυτεχνείου και την επέλαση των στρατιωτικών αρμάτων (τανκς) στις 17 Νοέμβρη 1973, το φοιτητικό κίνημα έφτασε στο αποκορύφωμά του, καταφέρνοντας να κινητοποιήσει για πρώτη φορά ολόκληρη την ελληνική κοινωνία και να δώσει οριστικό τέλος στο πείραμα φιλελευθεροποίησης του Γ. Παπαδόπουλου, προσπάθεια που είχε ξεκινήσει με την κατάργηση της μοναρχίας τον Ιούνιο του 1973.
Ωστόσο, πολύ γρήγορα το κίνημα φυλλορρόησε εξαιτίας των πολιτικών γεγονότων που ακολούθησαν και τα οποία περιλάμβαναν την ανατροπή του Παπαδόπουλου από τους «χουντικούς ιέρακες» και την ομάδα τους.
Στις 25 Νοεμβρίου του 1973, μόλις μια εβδομάδα μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, ο Διοικητής της ΕΣΑ, Ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης, ανέτρεψε τον Παπαδόπουλο και τον οδήγησε σε κατ’ οίκον περιορισμό. Μέχρι τον Ιούλιο του 1974, ο Ιωαννίδης, ο «αόρατος δικτάτορας», όπως τον αποκαλούσαν, επρόκειτο να είναι ο ισχυρός άνδρας της δικτατορίας, παρά το γεγονός ότι τυπικά την ηγεσία της ανέλαβαν οι Φαίδων Γκιζίκης ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας και Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος ως Πρωθυπουργός.
Το νέο καθεστώς Ιωαννίδη οδήγησε το κίνημα σε στασιμότητα και διάλυση, με την απόφαση να αντιμετωπίσει τον φοιτητικό ακτιβισμό με δραστικά μέτρα.
Επομένως, με τον αυταρχισμό να βρίσκεται στην πληρέστερη έκφρασή του, δεν υπήρχε κανένα περιθώριο για φοιτητική κινητοποίηση ή για οποιαδήποτε άλλη μορφή αντίστασης.
Τα συνθήματα που κάποιος έγραψε στον τοίχο με μπογιά…
Τα συνθήματα που γράφτηκαν στους τοίχους, σφράγισαν μία ολόκληρη γενιά και βροντοφωνάχτηκαν από τον ελληνικό λαό στο Πολυτεχνείο τον Νοέμβριο του 1973:
«Απόψε πεθαίνει ο φασισμός», «Ένας είναι ο αρχηγός, ο κυρίαρχος Λαός», «Ψωμί, παιδεία, ελευθερία», «Εργάτες, αγρότες και φοιτητές», «Έξω οι Αμερικάνοι», «Έξω από το ΝΑΤΟ», «Λαέ πεινάς γιατί δεν πολεμάς», “Εργάτη πεινάς, γιατί τους προσκυνάς;” «Λαέ πολέμα σου πίνουνε το αίμα», «Κάτω ο Παπαδόπουλος», «Κάτω η Χούντα», «Η Χούντα στο απόσπασμα», «ΕΣΑ-ΕΣΕΣ-Βασανιστές, «Έξι χρόνια αρκετά, δεν θα γίνουνε εφτά», «Απόψε θα γίνει Ταϊλάνδη», «Λαέ, λαέ ή τώρα ή ποτέ», «Θάνατος στον τύραννο», «Θάνατος στον φασισμό», «Λαέ ξεκίνα, πεθαίνεις από την πείνα», «Λαέ σπάσε τις αλυσίδες», «Ουε! Γραμματείς, Φαρισαίοι, Υποκριταί», «Οι φοιτητές δεν βολεύονται, βουλεύονται», «Απόψε θα κάνει ξαστεριά», «Λαός ενωμένος, ποτέ νικημένος».
Το Πολυτεχνείο σε αριθμούς
–1.103 άτομα τραυματίστηκαν κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων με την αστυνομία.
-Η κατάληψη του Πολυτεχνείου διήρκεσε 56 ώρες και, όπως γνωρίζουμε, τερματίστηκε με την καταστροφική εισβολή του τανκ.
–100.000 πολίτες συμμετείχαν σε διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας.
-Το ελεύθερο ραδιόφωνο του Πολυτεχνείου εξέπεμψε πάνω από 50 ώρες.
-Στα 95 υπολογίζονται τα συνθήματα που βρέθηκαν γραμμένα στους χώρους του Πολυτεχνείου.
Οι απώλειες του Πολυτεχνείου
Ως νκροί του Πολυτεχνείου αναφέρονται τα θύματα από τα χτυπήματα και τους πυροβολισμούς των σωμάτων ασφαλείας, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβριο του 1973.
Η πρώτη επίσημη καταγραφή τον Οκτώβριο του 1974, από τον εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά, εντόπισε 18 επίσημους ή πλήρως βεβαιωθέντες νεκρούς και 16 άγνωστους «βασίμως προκύπτοντες».
Ένα χρόνο αργότερα, ο αντιεισαγγελέας εφετών Ιωάννης Ζαγκίνης έκανε λόγο για 23 νεκρούς, ενώ κατά τη διάρκεια της δίκης που ακολούθησε προστέθηκε ακόμη ένας.
Οι πρώτες δημοσιογραφικές προσπάθειες για την καταγραφή των γεγονότων μιλούσαν για 59 νεκρούς ή και 79 θύματα, με βάση τον κατάλογο Γεωργούλα.
Σύμφωνα με έρευνα του διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Λεωνίδα Καλλιβρετάκη το 2003, ο αριθμός των επωνύμων νεκρών ανέρχεται σε 24, ενώ αυτός των νεκρών αγνώστων στοιχείων σε 16.
Οι τραυματίες των γεγονότων του Πολυτεχνείου που νοσηλεύτηκαν επίσημα σε νοσοκομείο ή κλινική, σύμφωνα με τις λίστες που απεστάλησαν από τα νοσοκομεία για την προκαταρκτική έρευνα του Τσεβά και έχουν πιστοποιηθεί, ανέρχονται σε 1.103, ενώ ορισμένες σύγχρονες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για συνολικά 2.000 τραυματίες, νοσηλευμένους ή μη.
Οι 24 επώνυμοι νεκροί του Πολυτεχνείου
Ο απολογισμός των θυμάτων της εξέγερσης Πολυτεχνείου στις 17 Νοεμβίου του 1973 σε νεκρούς, τραυματίες και κακοποιηθέντες, έχει αποτελέσει κατά καιρούς πεδίο έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης που καλλιεργήθηκε κυρίως από τους αρνητές των γεγονότων.
Η μεγάλη έρευνα του διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, για τις απώλειες του Πολυτεχνείου με όνομα «Πολυτεχνείο ’73: Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και τραυματίες», ξεκίνησε το 2003. Το αρχείο της ιστορικής έρευνας εδώ.
Όπως αναφέρει στην εισαγωγή της έρευνας ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης:
«Το ζήτημα του ακριβούς αριθμού των νεκρών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και την επιχείρηση καταστολής της, παραμένει ακόμη και σήμερα ένα δισεπίλυτο πρόβλημα. Πρόκειται για ένα θέμα με έντονη πολιτική και ψυχολογική φόρτιση, με αποτέλεσμα να αποφεύγεται γενικά η προσέγγιση του. Αλλά η χαώδης και ατεκμηρίωτη πληροφόρηση που υπάρχει γύρω από αυτό το ζήτημα, δεν είναι δυνατόν να απολαμβάνει εσαεί αυτή την ιδιότυπη «ασυλία», στο όνομα της δήθεν προστασίας της φήμης του Πολυτεχνείου. Αποτελεί βαθύτατη πεποίθηση μου ότι η κατάσταση αυτή δεν απαξιώνει μόνο την εξέγερση καθεαυτή, τις χιλιάδες των ανθρώπων που ρίχτηκαν στη φωτιά και, εν τέλει, εξευτελίζει τη μνήμη των πραγματικών θυμάτων, αλλά προχωρά πέραν αυτού: αφήνει το περιθώριο στους έμμεσους ή άμεσους υποστηρικτές του καθεστώτος και’τους κάθε λογής «αναθεωρητές» της ιστορίας να μιλούν για «παραμύθια της Αριστεράς» και για «2-3 νεκρούς από αδέσποτες σφαίρες».
Στο άρθρο του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη παρουσιάζονται τα πορίσματα της ιστορικής έρευνας που διεξήχθη στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών για τα θύματα του Πολυτεχνείου το 1973 και παρατίθεται αναλυτικός κατάλογος των τεκμηριωμένων νεκρών.Ο αριθμός των επωνύμων νεκρών ανέρχεται στους 24, ενώ αυτός των νεκρών αγνώστων στοιχείων σε 16. Οι τραυματίες των γεγονότων του Πολυτεχνείου που νοσηλεύτηκαν σε νοσοκομείο ή κλινική και έχουν πιστοποιηθεί ανέρχονται σε 1.103, ενώ αδιευκρίνιστος παραμένει ο αριθμός των τραυματιών που δεν έτυχαν καμίας φροντίδας.
Κατάλογος θυμάτων που εκφωνείται στην επέτειο εξέγερσης του Πολυτεχνείου
Ο παρακάτω κατάλογος, ο οποίος έχει συνταχθεί με μέριμνα κυρίως της Προοδευτικής Ένωσης Μητέρων Ελλάδας (Π.Ε.Μ.Ε.), περιλαμβάνει 88 ονόματα που δεν αναφέρονται αποκλειστικά στην περίοδο του Νοεμβρίου 1973, αλλά σε όλο το χρονικό διάστημα της δικτατορίας 1967–1974.
Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν όλες οι γνωστές περιπτώσεις των θυμάτων της Χούντας, από τα θύματα του πραξικοπήματος και τους ανεξιχνίαστους θανάτους επωνύμων αντιπάλων του καθεστώτος, μέχρι τους αγωνιστές που έχασαν τη ζωή τους προβαίνοντας σε πράξεις αντίστασης και τους νεκρούς του Πολυτεχνείου.
- Πεσλής Βασίλης
- Ελής Παναγιώτης
- Μανδηλαράς Νικηφόρος
- Καλαντζής Δημήτρης
- Ρίζος Τάκης
- Καλαβρού Μαρία
- Παναγούλης Γιώργος
- Τσαρουχάς Γιώργος
- Θεοδωρίδης Γιώργος
- Κατσικογιάννης
- Τζαβαλάς Καρούσος
- Κώστας Γεωργάκης
- Αντωνίου Ζήσης
- Τσιτσιρίγκος Φώτης
- Κούλης Γεώργιος
- Πετρόπουλος Παναγιώτης
- Βασιλόπουλος Γιάννης
- Κωνσταντίνου Γιώργος
- Αλβάνογλου Θεόδωρος
- Σινόπουλος Πέτρος
- Κομνηνός Διομήδης
- Παντελεάκης Κυριάκος
- Βάρσος Ιωάννης
- Έγκελμαν Ντόρις Μαριέτε
- Γεώργιος Γεριτσίδης
- Γεωργαράς Μαρίνος – Σπύρος
- Παπαϊωάννου Δημήτρης
- Καραμανής Μάρκος
- Φαμέλης Βασίλης
- Μαρκούλης Νίκος
- Σαμούρης Γιώργος
- Μυρογιάννης Μιχάλης
- Καραγεωργίου Στέλιος
- Φιλίνης Γιάννης
- Δικάλφα Καλλιόπη
- Τζιάνος Λάμπρος
- Σταυρέλης Γιάννης
- Αργυροπούλου Αικατερίνη
- Δασκάλου Στέλιος
- Θεοδώρας Δημήτρης
- Σίμος Γεώργιος
- Κυριακόπουλος Σάκης
- Καζέπης Κώστας
- Καΐλης Γιάννης
- Αναγνωστόπουλος
- Αντάρογλου
- Αντζελόνι Ελενα Μαρία
- Αργυρίου
- Βρυώνης
- Βυθούλκας
- Γαλάτης Νίκος
- Γιαννόπουλος
- Γρέλλος
- Δημόπουλος
- Διαμαντάκος
- Ευαγγελινός
- Ζησιμόπουλος
- Ηλιόπουλος
- Ιωαννίδης
- Ιωάννου
- Κούμπουλος
- Κρητικάκη
- Λαγαριώτης
- Μαντζώρος
- Μαυρογιάννης
- Μέξης
- Μικρώνης
- Μιχαηλίδης
- Μπονάτος Χρήστος
- Μώμος
- Νικολάου
- Παπαγεωργίου
- Παπαδόπουλος
- Ρακιτζής Αλέξανδρος
- Ράμμος Βασίλειος
- Σαρμαλής
- Σπαρτίδης
- Σταυρόπουλος
- Σχίζας
- Σωτηρόπουλος Ιωάννης
- Τορίλ – Τεκλέτ (Νορβηγία)
- Τσιγκούνης
- Τσικουρής
- Φραγκόπουλος Θεόφιλος
- Χαλκίδης Γιάννης
- Χαραλαμπίδης Γιώργος
- Χατζηβασιλείου
- Κατής Κώστας
Ποιο ήταν το «αποτύπωμα» του Πολυτεχνείου
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου άφησε πολύ ισχυρό αποτύπωμα στην μεταπολίτευση. Κάποιοι από τους πρωταγωνιστές του μπήκαν στην πολιτική και αυτό αφενός μεν ανανέωσε το πολιτικό προσωπικό, αλλά παράλληλα δημιούργησε το μύθο «αυτών που το εξαργύρωσαν». Αυτός ο μύθος δεν επιβεβαιώνεται από την πραγματικότητα. Η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών που συμμετείχαν ασχολήθηκαν μεν με την πολιτική, -οι δεκαετίες του ’70 και του ’80 ήταν έντονα πολιτικές-, αλλά ποτέ δεν κατέλαβαν θέσεις εξουσίας, δεν αποτίμησε ποτέ την προσφορά της.
Άλλη μία δημοφιλής ένσταση είναι ότι το Πολυτεχνείο «δεν έριξε» την χούντα. Η χούντα δεν έπεσε με το Πολυτεχνείο. Αντιθέτως την διαδέχθηκε μια ακόμα σκληρότερη χούντα αυτή του Ιωαννίδη. Αυτό που κατάφερε το Πολυτεχνείο ήταν να ματαιώσει το σχέδιο των χουντικών να παραδώσουν σε αδιευκρίνιστο χρόνο την εξουσία και να αμνηστεύσουν τους εαυτούς τους για τα εγκλήματα που διέπραξαν. Υπάρχουν τέτοια παραδείγματα στον υπόλοιπο κόσμο, όπως στη Χιλή, όπου ο δικτάτορας Πινοσέτ, παρέδωσε μεν την εξουσία στους πολιτικούς, αλλά εξασφάλισε δια βίου θέση γερουσιαστή. Το Πολυτεχνείο είναι ουσιαστικά αυτό που οδήγησε τους πραξικοπηματίες στο εδώλιο του κατηγορουμένου.
Ουσιαστικά η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν αυτό που συμβαίνει λίγες φορές στην Ιστορία. Είναι από τα γεγονότα που δείχνουν ότι ακόμα και στο πιο σκληρά οπλισμένο καθεστώς μια ομάδα νέων ανθρώπων μπορεί να αντισταθεί, να πει το δικό της «όχι» στην ιστορική στρέβλωση. Το Πολυτεχνείο έστειλε τους δικτάτορες στο δικαστήριο και έδειξε ότι τίποτα δεν είναι αδύνατο. Ήταν το ιστορικό γεγονός που άφησε το πολιτικό του αποτύπωμα, όσο κανένα άλλο τα τελευταία 50 χρόνια. Το Πολυτεχνείο ζει; Η απάντηση είναι καταφατική όσο κανείς δεν προβάλλει πάνω του ιδεοληψίες και αφορισμούς.
Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα, 17/11/2023, από την ιστορική εξέγερση του Πολυτεχνείου στις 17/11/1973!
Η σημασία της επετείου έγκειται στο ότι ήταν η τελευταία μεγάλη ιστορική πράξη του λαού μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την οποία έγραψε με το αίμα των παιδιών του ζητώντας «Ψωμί Παιδεία, Ελευθερία». Ήταν μια πράξη που έδωσε στην κοινωνία μας την μακροβιότερη περίοδο ειρήνης, ανάπτυξης και δημοκρατικής σταθερότητας. Έχει σημασία να πούμε ότι η ιστορική μνήμη αποκτά ιδιαίτερο νόημα, μόνο όταν συνδεθεί με τη ζωή και την πράξη, όταν βαπτιστεί στο σήμερα. Και σήμερα μετά από μια σειρά κρίσεων που έπληξαν την οικονομία και την κοινωνία, καλούμαστε να δώσουμε μια άλλου είδους μάχη: Της ανάπτυξης, της διαφύλαξης του κατακτημένου επιπέδου ζωής από οικονομικές απειλές όπως η ακρίβεια και οι πόλεμοι και η κοινωνική συνοχή.Όμως ο ελληνικός λαός έχει διδαχθεί από το παρελθόν. Οι κρίσεις μπορούν να νικηθούν όταν τις αντιμετωπίζει ενωμένα και με ευθύνη. Αυτή είναι σήμερα η προσπάθεια.
Η ιστορική αυτή μέρα είναι μια μέρα περισυλλογής, μάθησης, διδαγμάτων και αξιολόγησης των δικών μας πράξεων, σε σχέση με την ιστορία και τις γενιές που έδωσαν το αίμα τους και μας κληροδότησαν το πνεύμα του αγώνα για τη ζωή, την ελευθερία και τη δημοκρατία! Ας σκεφτούμε την ιστορία και ας αναρωτηθούμε: «Τι κάνουμε εμείς σήμερα;» Ο καθένας μπορεί να απαντήσει ψάχνοντας μέσα του.
Για όλους η ιστορία αυτή πρέπει να έχει πάντα διδακτικό περιεχόμενο. Δεν είναι ιστορία μόνο για τα βιβλία. Είναι ιστορία – οδηγός για δράση. Οδηγός για το μέλλον της χώρας και της δημοκρατίας! Όσο καλύτερα γνωρίζουμε σε βάθος τη ζωντανή και μαχητική ιστορία του λαού μας, τόσο πιο σωστά εξοπλιζόμαστε για ν’ αντιμετωπίσουμε τις σημερινές προκλήσεις κατά των συνταγματικών, δημοκρατικών, εργασιακών και ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε! Το φασιστικό φαινόμενο που εξέθρεψε δικτατορίες, πολέμους, και εκατόμβες θυμάτων ξανασηκώνει κεφάλι στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Αν δεν το χτυπήσουμε έγκαιρα υπερασπίζοντας τη δημοκρατία, αυτό θα τσακίσει κάθε δημοκρατία και κάθε δικαίωμα. Από τον φασισμό, μόνο απώλειες μπορεί να έχει ο λαός και η χώρα. Άλλωστε, η προδοσία της Κύπρου και η κατοχή μεγάλου μέρους της από τα τούρκικα στρατεύματα αποτελεί ατράνταχτη απόδειξη.
«Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
δε θα πάψεις ούτε στιγμή ν’ αγωνίζεσαι
για την ειρήνη και για το δίκιο.
Θα βγεις στους δρόμους, θα φωνάξεις,
τα χείλια σου θα ματώσουν απ’ τις φωνές,
το πρόσωπό σου θα ματώσει από τις σφαίρες
– μα ούτε βήμα πίσω.
(…)
Και πρόσεξε: μην ξεχαστείς ούτε στιγμή».~ Τάσος Λειβαδίτης
Η εξέγερση των φοιτητών το Νοέμβρη του 1973 «δεν ήταν σπορά της τύχης, αλλά ώριμο τέκνο της ανάγκης και της οργής» του λαού μας. Δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ήταν αποτέλεσμα συνεχών και αφανών αγώνων του λαού που στέναζε κάτω από τον φασισμό. Ήταν αποτέλεσμα δράσης αντιδικτατορικών οργανώσεων που ανέλαβαν να οργανώσουν το λαό και τη νεολαία μέχρι να πραγματοποιηθεί ο ξεσηκωμός. Ήταν αποτέλεσμα της σκληρής αντίστασης και πάλης των πολιτικών κρατουμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στις φυλακές που δεν προσκύνησαν την δικτατορία. Ανάμεσά τους και πολλοί επαγγελματίες και μικρομεσαίοι, ως σάρκα από τη σάρκα του λαού, που αγωνίστηκαν και υπέφεραν μαζί με τους άλλους κρατούμενους υπερασπίζοντας τη δημοκρατία και την ελευθερία.
Και επειδη «Ο λαός που ξεχνά την Ιστορία του είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει»…Οι νέες γενιές πρέπει να διδαχθούν από την ιστορία για να μπορέσουν να υπερασπίσουν τη δημοκρατία και την ελευθερία από κάθε απειλή, αν θέλουν να μη περάσουν από τα δεινά που πέρασαν οι προηγούμενες γενιές!
